ХIайп къаучинсса оьрму

dog_15ЧIал къавхьуну, цалва оьрмулул ца ттигу лахъазандалун ккалли дан бучIисса 70 шинал юбилей кIицI лаган тIий ур Ххюлуссуннал шяраватусса Магьдиев Арсен МахIаммадович.

 

Залму АьбдурахIманова
Увну ур Магьдиев Арсен Лак­рал райондалийсса Ххюлу­ссуннал шяраву 1943 шинал майрал 26-нний къуллугъчинал кулпатраву. Ванал ппу МахIаммад Магьдиев 1944 шиная 1960 шинайн ияннин, цIубакIрай ЦIуссалакрал райондалул, яла Лакрал райондалулгу милицанал начальникну зий ивкIун ур. Муния мукьах зий ивкIун ур РАЙПО-рай. Школалийн Арсен лавгун ур ЦIуссалаккуй. Микку 2-3 классгу къуртал бувну, 3-4 шинай Гъумучиял школалий дуклай ивкIун ур. Арулла шинал школагу Ххюлусмав къуртал бувну, махъра-махъсса дуккаврил шиннардий Гъумучиял школалий дуклай ивкIун ур.
Тай шиннардий сайки циняв жагьилтуран сийлий диркIсса, аьрали-летчикнал пишакаршиву ласун хияллай ивкIсса Арсен 1961 шинал Украиннавусса Харковьрайн лавгун ур летный училищалувун дуклан уххан. ЦIуллу-сагъшиву сававну къащаллу хьуну бур ванал дакIнил лавс хиял. Махъунай Дагъусттаннайн зана хьуну, Арсен МахIаммадович МахIачкъалаливсса М. ХIажиевлул цIанийсса заводрайн зун увххун ур. Ца шин шикку зийгу дурну, цIунилгу кьаст лархIуну дур дук­лан уххан. 1962 шинал дуклан увххун ур ДГУ-лул физикалул факультетрайн. Мугу къуртал бувну, Минпросвещениялул тIайла увккун кIира шин дурну дур Ульяновский областьрайсса Инза тIисса шагьрулийсса школалий физикалул ва астрономиялул дарсру дихьлай.
Арсен МахIаммадовичлул дакIнийн бутлай, цуппа таний ванащал дуклай бивкIун бур хIакьинусса кьинигу хъинну бусравсса, за кIулсса, республикалул личIи-личIисса вузирдаву ва школардай дарсру дихьлахьисса ва дихьлай бивкIсса жулва миллатраясса жагьилтал. Миннавух ур Ккуллал шяраватусса астроном, профессор Зуллиев Аьлил, Гъумучатусса ХIайдаев Аьбиди, Къяниятусса Абакаров Сулайман, Хъусращатусса профессор Багъдуев Гьарун, Хъюлиятусса Мусаев Оьмар, Дюхълиятусса Камилов Нураттин, аьпалул хьусса Хъусращатусса Тахакьаев Аьма ва цаймигу.
Арсен МахIаммадовичлул буслай, ларгмур шинал декабрьданий гьунар бусса, итххявхсса, за кIулсса Кьурбан АхIмадовлун хасъсса элмийсса конференция бавтIун бивкIун бур.
КIира шин Аьрасатнавугу дурну, Арсен Дагъусттаннайн зана хьуну махъ пединститутраву лаборантну, яла учебный мастерну зун ивкIун ур. Микку зий уна шанна-мукьра шинал дяниву МГУ-лул преподавательтурал каялувшиннаралу диссертация хIадур дурну, дурурччуну дур. Гания мукьах хIакьинусса кьининин профессор Магьдиев Арсен МахIаммадович зий ур Дагъусттаннал педуниверситетраву ва 1997 шиная шинай МГОУ-лул МахIачкъалаливсса филиалдануву прикладной математикалул ва механикалул кафедралул заведующийнугу.
Арсен МахIаммадовичлул бусаврийн бувну, тай шиннардий Ххюлуссуннал жагьилтураву хъунмасса гъира бикIайсса бивкIун бур техникалул элмурдах. Миннава бувккун бур чIявусса инженертал, технарьтал, техникалул элмурдал кандидатътал ва аьлимтал. Вай пишакаршивуртту тIалавсса миннава чIявуми зий бикIайсса бивкIун бур Каспийскалийсса «Дагдизель» заводрай.
Арсен МахIаммадович, цалла даву ххирасса пишакар акъассагу, хъинну Лакку билаят, Дагъусттан ххирасса, мяйжаннугусса зунттал арсгу ур. Ванал цалва бусаврийну, сайки 47 шин даврил стаж бунугу, уттинин курорт-санаториярттайн игьалаган лавгун акъар. Ванал щалла игьалагаву шайсса дур Лаккуйн зунттавун лавгун, цумур-цагу зунттал бакIайн ивукун. Масалдаран, ларгмур шинал Арсен МахIаммадович ва ванал дус МГОУ-лул филиалданул директор Кьурбан КьурбанмахIаммадов шамила бивну бур Эльбрусрайн. Дагъусттаннайгу нажагьсса бакъа къаливчIун бур вай къабивсса зун­ттурду. Бивну бур Ккуллал, Лакрал, Ахттиял, ЧIарадиял ва цаймигу районнал зунттавун.
«Ттул дакIнин дарувсса малхIан шай жулва Лакку билаятрайн ящувкун, зунттал бакIурдийн лавхъун жулла мюрщи щархъурду хъатлий дирхьусса кунна ххал хьувкун. Ванияр хъинсса дигьалагругу дикIайссарив тIун икIара. Ухссавнил Ккавкказуллал цайми зунттурдугу ккавк­сса на цIунилгу мукIру хьура жула зунттал тIабиаьтрачIан ва миннул ххуйшивручIан цичIав къадучIантIишиврий. Жулва зун­ттурду бур уртту-щинал тавтсса, авадансса, буллугъсса. Тайнналсса тIурча марххала-микIиравун ва зунчардивун бахьлавгсса, гъинттул чIумалгу бассан бувасса зун­ттурду бур», — буслай ур Арсен МахIаммадович.
Арсен МахIаммадович, Лакку кIану ва мунил тIабиаьт ххирашивруцIун, ур хъинну цалва Ххюлуссуннал жяматгу ххира­сса, гьарца жяматрал дуллалисса давурттавух ца яла унгу-унгусса гьурттушинна дувайсса чувгу. Масалдаран, август зуруй кIицI лагантIисса Ххюлуссуннал щарнил кьинилул хьунийн хIадур хъанай, ваналгу гьурттушинна дурну, цIу дуллай бусса бур Хъунмасса Бу­ттал КIанттул цIанийсса дяъвилуву жанну харж дурминнан дирхьусса гьайкал-мемориал. Мукунссара хъуннасса гьурттушинна дуллай усса ур Ххюлуссуннал щарнил тарихран, мичча бувксса халкьуннан хасъсса лу итабакьавривугу.
Гьар шинах Ххувшаврил кьинилул байрандалул хьунийн ияйсса ур ва шярава Хъунмасса Буттал КIанттул цIанийсса дяъвилуву гьур­ттушиву дурсса ветерантурачIан.
Арсен МахIаммадовичлул ва ванал кулпатрал дяниву хъуни хьуну бур шанма душ. Миннува цаннил психологнал, цаннилгу хIакин-невропатологнал пишакаршивуртту ларсун дур ва шамилчинмургу бур художник. Вайннува цаннилагу буттал пиша язи къабугьарчагу, Арсен МахIаммадовичлул мачча-гъаннаву чансса бакъасса бур технарьтурал кIулшивуртту ларсъсса, ххуй-ххуйсса къуллугъирттай зузисса пишакартал.
Уттинин бувтсса оьрмулуву хIайп учинсса цикIуй ишгу хьу­ссарив, тIисса суалданун жаваб дуллай, Арсен МахIаммадовичлул кIицI лавгунни, оьрмулуву лапва хьхьичIунай къагьарчагу, такIуй махъминнавухгу къаивкIшиву.
«Оьрмулуву цуппа-ца мутта хIайп учинсса бакъар. Ва оьрму бутлай ивкIра ттула дакIниха лав­хьхьуну, чин къаччан къабикIан банну, ттущава шайсса кумаг буллай. Ттунмагу такIуй оьккину лявкъуну акъара нава бувмур. Хъинбаларду ва кумаг банна тIийгу къаивкIра, халкьуннал ттула чулухунмайсса ургъил-къулагъасрал, ттучIанмасса хIурматрал тасттикь бувай, чIалачIи бувай», — бувсунни Арсен МахIаммадовичлул.
Пахру-ххара бакъасса, цаятура чIярусса цIарду дурну къаччи­сса Арсен МахIаммадовичлун яла хъинми хъинбаларду ва тIайлабацIуртту чIа тIий, ххуй-ххуйсса ихтилатру, мукунма, ттущал бувунни ванащал архIал зузиминнал ва дустуралгу.

Кьурбан ДинмахIаммадович КьурбанмахIаммадов, МГОУ-лул МахIачкъалаливсса филиалданул директор, профе­ссор:
— Жул даврил уртакь ва жул ххуйсса дус Арсен МахIаммадович кIулну ттул дур мадарасса шинну. Вай шиннардил дяниву Арсен МахIаммадовичлул цаятура эбрат ласунсса, цала хъинсса, дугърисса дакIничIан кIункIу банмур бакъа къабувсса, цIакьсса дусшиву дан кIулсса чув ушиву тасттикь бувссар. Ттул каялувшиврулусса университетравун Арсен увкIссар 90-ку шиннардийва. Хъинну пахругу бикIай укунсса цалла даву ххирасса, студентътал ххирасса, цува зузисса кIану ххирасса пишакар жучIава зий ушаврия. Ванал шикку хъинну ххуйсса, студентътурансса циняр шартIру дусса, физикалул кабинет бунни. Арсен цалла даврил лайкьсса пишакар акъассагу, ур хъинну тIабиаьт, зунттурду, Лакку билаят, Дагъусттанва ххирасса, зунттавун къаивну дакI паракьат къашайсса инсан. Жу цимигу зунттул бакIрайн бивссару ванащал. Мукунсса аьр­ххирдай ляличIисса хасиятру ялун личайсса дус ур ва.
Ттула чулухагу, жула университетрал преподавательтурал ва студентътурал чулухагу Арсен МахIаммадовичлун чIа учин ччива хьхьичIра-хьхьичI цIуллушиву, давриву тIайлабацIу.

Тажуттин Сиражуттинович ХIажиев, ДГПУ-лул информатикалул кафедралул заведующий:
— Арсен МахIаммадович ттул ххуйсса дус акъассагу, ттухь дарс дирхьусса, оьрмулуву, давриву на эбрат ларсъсса ттул преподавательгури. ХIакьину на нава ура студентътурахь дарс дихьлай, амма хIакьинусса кьинигу Арсен МахIаммадовичлул жуятурасса тIалавшиннагу, жул хIурматгу, жун лахьхьин бувмургу хъамакъабитай. Мунал инсаннахсса къулагъас дуваву, цащава бан бюхъайсса кумаг бан ччишиву дур яла итталун дагьайми хасиятру.
Ттула чулухагу, мунал дарс дирхьуцириннаягу барча уллай Арсен МахIаммадович оьрмулуву хъанахъисса ва юбилейращал, чIа учин ччива цIуллушиву, тавпикь, цув мудана бусрав-хIурматрай личIаву.

Муса Саэдович Буттаев, МГОУ-лул филиалданул директорнал хъиривчу:
— Уттинин ттулла даврил уртакьтурал увкумуницIун акьлай, кIицI лаган ччива Арсен МахIаммадович ушиву хъинну дустал ххирасса, цала жямат ххирасса хIакьсса чув. Ванащал аьрххилийн, тIабиаьтрайн лавгминнан кIулссар балики ххуллий, чув-бунугу цивппа нанийни дустураву щин-бунугу цIунцIия хьуну ягу къаша-шайну, кайп бакъа ухьурча, га Арсеннунссагу цIуцIавур. Дус цайна цува учIан къаувну ванал дакI паракьат къахьунтIиссар. Инсаншиврул бутIа ххину буллусса дус ушаврия жулгур хъунмасса пахру. Юбилейращал барча уллай, учин ччива цув мудангу жу пахру банну личIаву. ЦIуллушиву ва тIайлабацIу чIа учинна жула хъинсса дуснан.

Шихамир Маммаевич МахIаммадов, МГОУ-лул филиалданул преподаватель:
— Арсен МахIаммадовичлущал ттул зий мадарасса шинну хъанай дур. Укун ххаллилсса, дугърисса инсаннащал зун гьарналгу хиял бикIайхьунссар. Ва чулуха жу бухьунссару мурадрайн бив­сса, цIакьсса дусшиву дан кIулсса дустал. Арсен МахIаммадовичлуя ххуйсса бакъа оьккисса, къалайкьсса учинсса цукIуй акъашиврийн мукIруссара. Цанчирча ванал цала дуллалисса давурттайну, дус-къадус къакуну, инсанначIансса хIурмат-изат баврийну цакьнива хIалал був­ссар бусрав-хIурмат. ЦIуллу-цIакьсса оьрму чIа тIий ура ттула дуснан вания гихунмай бутансса оьрмулувугу. Цув жун, цанма ххираминнан, цува ххираминнан чан къааннав.
Вайннал тIимуницIунгу бакьлай, чIа учин ччива Арсен МахIаммадовичлун вания гихунмайгу бутансса цIуллу-цIакьсса оьрму, тIайлабацIу, увкуний махъ бацIаву, бивзний ша бакьаву.