Лякъинхьуви чаран Ниттил насихIатраву

dog_22Ларгсса нюжмар кьини кIюрххицIун оьсса къув-аьслил шанава ццах учин бунна. Шанавух ттун га къув-аьсшивугума къабувчIуна цал, шагьру пIякь учин бувсса ххива. Нигьа-нигьа буслайнма, гъан хьура чIавахьулттичIан… щукру, АлхIамдулиллагь, вания къув-аьс бивкIун бур. Къюнарттах ларчIсса гъаравух бувкра ххуллийн: «Республикалул бучIантIимур ниттихъал кIунттихьри бусса» тIисса республикалул цалчинсса Хъаннил форумрай кьамул бувсса «Ниттил насихIат» Лакрал райондалий ххалбигьин наниссар ДР-лул экономикалул министрнал хъиривчу Сакинат Каллаева. Миккунни ттул аьрххигу.

Зулайхат Тахакьаева
Гурбукиял шанбачIулий ххуллу лавкьуну бур. Ирглийсса спецоперация. Аьраттал дакъа дикIайссияв, туну, тIабиаьт?! Ялун нанисса бала тIабиаьтран ччяни асар шайхха. Ттунма хIисав хьуссаксса, ци-бунугу ца бала-апатI ялун нанисса чIумал тIабиаьтгу аьратталну дикIай. Вав-шав! Ттигу цими ниттил лякьа шиши дагьривав?! Цими оьрму бяливчIривав?! Цими оьрчI ятинну ливчIривав?! Циминнан лухIи лачакру дичин багьавивав?!
Га форум датIаврил агьаммур мурад терроризмалийн къарши бацIаву дия. Форумрал лозунгран гьануну лавсунгу бия бюхттулсса шаэр Расул ХIамзатовлул «Буруччияра ниттихъул лухIи лачакирттая» тIисса махъру. Форумру датIлай буру, хIукмурду кьамул буллай буру. Амма дучIавивав ахир лухIи лачакирттан?
Бавчуру СергокъалалийхчIил. Дуниял хIалли-хIаллих дарунни. Лагма-ялтту ябатIин къашайсса тIабиаьт. Амма дакIниву — цирив ца магъмуншиву. БакIраву – балг­лай балгин къашайсса пикрирду. Аьвзалзаманная шихунмай хъаннил лачак дянив дуртун питнарду бацIан байссия тIар. ХIакьину тIурча душру-хъами бур теракру дуллай, террористуран вацIравун дукия диян дуллай. Багьана цирвав? Инсаннайн дияйсса яла оьмур азар уран цIуцIаву щалла обществалийнна дирну, къяртри гьар чулийннай итадаркьуну дур.
ДакIнийн багьунни Москавлив метролуву терактру дурсса чIумал щалва Аьрасатнал Дагъусттан оьттун цIа кусса ппурттуву Геннадий Зюгановлул увкусса махъру: «ДакIнийн бутияра Москавгу, Ленинградгу Дагъусттаннал дузал бу­л­лай бивкIсса чIун. Дагъусттанлувтал яхI бусса, захIмат ххирасса агьлур. Дулара жагьилтуран давуртту. ЦIубуккан бувара жагьилтал даврил байгьуну бивкIсса къюмайтIутIул багъру. Зузияра Дагъусттаннай социал тагьар ххуй даврил ялув».
ХIакьину дагъусттаннал ни­ттихъан багьлай бур чивар­кIунналмургу хъар цайнна ласун — кулпат буруччиншиврул, оьрчIру ччаннай бацIан баншиврул хьхьу-кьини дакъа зун. Мунияту чан хьуну дур тарбиялухсса къулагъасгу. Ми­ккугу дакIнийн багьунни Дагъусттаннал халкьуннал шамилчинмур съездрай жула хъунасса композитор Ширвани Чаллаевлул увкусса махъру: «Зана бувара ниттихъул базардава, ми цалва оьрчIру тарбия булланшиврул».
Ххуймунийн, ххаримунийн­сса умуд ччянива лещарчагу, вихшала дишинну Ниттил насихIатраву чIивиссавагу чаран лякъинтIишиврийн.
Райондалул хъами дагъусттаннал хъаннищал республикалийсса тагьарданий буруккинттарай бушиву тасттикь буллалисса батIавуртту хьуссар форумрал хъирив гьантрайва. Сайки цинярдагу идарарттай хьуссар Ниттил насихIат ххалбигьлагьисса батIавуртту. Мунин хас дурну тIиртIусса дарсру дирхьуссар школарттайгу.
Ниттил насихIат ххалбигьлагьисса батIаву тIиртIуна Лакрал райондалул администрациялул бакIчи Абакар Къюннуевлул.
Хъирив Сакинат Каллаевал бувсуна Ниттихъал форум датIаврил мурадрая, гикку гьаз був­сса, хIакьину жулла республикалун агьамсса масъаларттая.
— ХIакьину замана баххана хьуну бухьурчагу, инсаннан кьимат бишлай бур, ганал хасият, тIул-тIабиаьт хIисав дурну бакъача, хъус-хъиншивурттах бурувгун. Амма жула буттал буттахъая шихунмай халкьуннаву кьиматрай диркIссар тарбия, аькьлу-кIулши, кулпатрал тIул-тIабиаьт. Душ щар буллалийни ягу арснан щар дуцлацийни хьхьичIва-хьхьичI буругайсса бивкIссар га цукунсса кулпатраву хъунма хьусса бурив, тухум ци даражалул бурив. Мукун бивкIссар жула ниттихъул щар буллалийнигу, жула ниттихъал жува щар буллалийнигу. Жагьилсса кулпатру личIи хъанахъисса чIумалгу щалва тухум хIала бувххун, маслихIат ккаккайсса бивкIссар. Мукун бикIан аьркинссар мукьахунмайгу. Махъсса шиннардий тарбиялул даву хIура дурккун дур. Мунийн бувну жунма ниттихъан багьлай бур кIилийну-шамлийну жаваблувшинна ххи дурну, жула оьрчIал тарбиялулсса буллан. ХIатта оьрчIру вил – ттул къабикIайссар. Ниттихъул даин цала оьрчIащал бакъассар. Мунихлуну чIахху-чIарахнал оьрчIахьгу ниттил кунма насихIат бусан аьркинссар. Ххуллийх нанисса оьрчI-душнихьгу багьайни насихIат бусан буржлувссару жува. Жула баччибакъулшивруя жунма бур зарал биллай, — увкуна Сакинат Каллаевал.
Хъирив ШавкIуллал школалул байбихьулул классирттал учительница Оксана Учуевал цилва ихтилатраву кIицI лавгуна дунияллул цIанихсса шаэртурал цалва яла язими махъру ниттихъан хас бувну бушиву. Бувсуна Дагъусттаннал тарихраву хъамитайпалул даимгу агьамсса кIану бугьлай бивкIшиву, яла-ялагу кулпатрал хъунмур хъар хъамитайпалий диркIшиву.
— Ниттил дарсру ттурша учительнал дарсирдан кIанттай дацIайсса диркIссар. Инсаннал ххуй-ххуйми хасиятругу ниттил накIлищал татлай диркIссар чIивинияцIара. Дагъусттаннал кулпатраву цIакьну бурувччуну бивкIссар зунтталчунал кодекс. ХIакьину дагъусттаннал кулпатрал гьанурду хIуркку тIутIиссагу жува жулва буттахъал ттуршукурдай салкьи дурмуния ят буцлай тIийри. Мунияту жуйра ялув духIлай бур чил культура, чил аьдат­ру. Жулламур къакIулну тIий бигьану лахIлай бур аькьлу-кIулши цалий дацIан дурасса жулва оьрчIругу. Жунна ятсса идеологиялул цIаний жан дулунгу хIадурну бур ми. Адаминал ярагъ кIунттил бугьай­сса ватан дуруччинъя. ХIакьину тIурча цалла ахIмакьшиву сававну куннал кув литIлай бур. Кьини дуккарча ватандалул махъ ацIансса къаличIанссархха, жува ми цила чIумал байщун къабарча, — увкуна ванил.
Хъирив райондалул агьали даврил дузал байсса центрданул хъунмур Аьйшати Мусалаевал увкуна:
— Жува буру гьарзад школарттахун бичлай. Школарттал оьрчIру тарбия къабайссар. Ниттихъул школалущал дахIаву дуну бикIан аьркинссар, школалий цукун дуклай урив, тарбия цукунсса дурив, щищал дусну урив хавар бикIан аьркинссар. Тарбиялул гьану – кулпатри. Кулпат тIурча обществалул гьанур. Ниттилли оьрчIан хъунмур тарбия дулайсса. ХьхьичIвагу арамтал хIалтIилухун занай бивкIсса заманнай, ниттихъайри жаваблувшинна диркIсса.
Гьарца райондалий цала ххуйми чуллугу, оьккими чуллугу буссар. Жула райондалий бакъар вахабизмалул чулийнмай бавккусса жагьилтал. Кулпатрал гьанурду цIакьсса кулпатраву тарбия хьусса оьрчIру му чулийнмай къабаччантIиссар. Нигьгу, начгу духьурча, цалчин кулпатрал, муния мукьах агьлу-авладрал оькки-ккаккул анссарахха тIисса нигь оьрчIаву, душниву духьурча, миннал тIулдакъашиву даннин цимилвагу пикри бантIиссар. Гьарцагу кулпатрал, тухумрал бу­ссар цалва гьанурду, цалла тIул-тIабиаьт, багьу-бизу, аьдатру. Ми дуруччин аьркинссар. Мархха-ххун кулпатраватур нанисса. ТIайлассар, даву дакъашивугу чIявусса оьмунинсса багьанану хъанахъиссар. Зунсса кIанттурду бакъар тIурчагу, аьркинний за кIулсса пишакаргу лякъин бигьану бакъар. Дипломру бур, кIулшиву дакъар. Нитти-буттал гьарзад щаллу буллай бур, хIатта цIанакул ЕГЭ-рдугума ниттихъал дуллай бур.
Аьишат Хизриева, райондалул библиотекалул хъунмур:
— «Буруччияра ниттихъул лухIи лачакирттая», — тIисса Расул ХIамзатовлул насихIатрал агьамшиву хIакьину, тачIав дакъачIин, хъуннар. Хъамитайпа дунияллийн ляхъан бувну бур оьрчIру бан, ми хъуни бан, тарбия бан. Тарбия бавриву чIивисса гъалатI итххяххарчангума му кулпатрангу, обществалунгу заралну бацIлай бур. Тарбия буллан багьлай бур ппухълунная нанисса аьдатирттай. Тарбиялул даву кулпатрава дайдирхьуну, школарттайгу, библиотекарттайгу гихуннай дачин дан багьлай бур. ХIакьину библиотекардачIа диялсса шартIру дур оьрчIру тарбия бан. Буттахъал аьдатру лахьхьаву, ватан ххирану тарбия баву – гьарцагу чул хIисавравун лавсун буссар. Амма ми социал сетирдал ясир бувну бур. Мяърипат ялу-ялун хIура дуклай дур. Бигьану хъяврин хъанай бур, экстремистурал ххяппурттахьхьун бириллай бур.
Къисттаман Къюннуева, райондалул опекалул отделданул пишакар:
— Махъсса шиннардий чIявусса гъалгъа тIий бур кулпатирттавусса кризисрая. Мукун бушиву тасттикь буллай бур нитти-буттал аякьалулу бакъасса, наркотикру ишла буллалисса, къавкъиншивуртту дуллалисса оьрчIал аьдад шиная шинайн хъунна хъанахъаврил.
ХIакьину ца яла агьамсса масъала бур оьрчIру социальныйну буруччаву. Нитти-буттал аякьалулу бакъасса оьрчIру буруччавриву хъунмасса кIану бугьлай бур опекалул органнал. ХIакьину райондалий сияхIрайн лавсун ур 22 нитти-буттал аякьалулу бакъасса оьрчI. Цайми районнах бурувгун ми чансса бухьурчагу, хIайп чинсса иш бур, цанчирча миннава увагу ца ур ккурккисса ятин, 3 — ниттищагу, буттащагу ихтияр зерххусса.
Ларгсса шинал райондалий хьунни ххарисса иширан ккалли бансса иш — ниттил ихтиярду зер­ххуну бивкIсса ца ниттихьхьун ми ихтиярду цIунилгу зана дурссар. Му щар хьуну, кIилчинсса оьрчIгу бувну, хъунама оьрчIгу кулпатравун увцунни.
ХIакьину паччахIлугърал дагьайссаксса къулагъас дуллай бур ниттил аякьа дакъа ливчIсса оьрчIах. ОьрчIру аякьалулун ласайхту ми кулпатирттан кумагран дулайссар 12 азарда къуруш. Мукьазарда къуруш гьарца зуруй дулайссар ми оьрчIах буруглагисса ниттихъан. Къатта бакъасса оьрчIан, миннал дуккаврил идара къуртал байхту, дулайссар къатта ласунсса арцу — 470 азарда къуруш. Амма ми арцу хъинну чансса дур. Ттигъанну хьу­сса совещаниялий бувсунни ми арцу гьарза дантIишиву. ОьрчIру буру­ччаврил кьини райондалул администрациялул мукунсса кулпатирттан дуки-хIачIиялийну кумаг байссар. «Чистое сердце» рахIму-цIимилул организациялул чулуха депутат Ризван Данияловичлул шанна шинал лажиндарай кIийла бувкIунни 100 инсаннансса кумаг, жу ми бачIарду ахIвал кIюласса кулпатирттайх ва опекунтурайх. Мукунма «Дагестан без сирот» организациялул бувай лаххиялийнусса кумаг. Му ба­къассагу, вайннал сакин дай личIи-личIисса бялахъансса байранну. Ва организациялул сакин дуллалисса гьарцагу мероприятиялийн оьрчIру бувцуну МахIачкъалалив лагара нагу, цанчирча опекунтураща ужагърал ишру хьхьичIун багьлай, къашай ми бувцуну гьан. КIира шинал хьхьичI опекунтуран чIалансса кумаг бувссар Москавлив ялапар хъанахъисса хIакин, республикалий хъинну бусравсса инсан, Жяматийсса Палаталул член МахIаммад Аьбдулхабировлул. Ванал дуллусса 120 азарда къуруш, опекунтурайн администрациялийн оьвкуну, гьарцаннахьхьун канища канихьхьун дуллуссар, ца-цаннан шан-мукьазарда къуруш хIисавну, кулпатрал ахIвалданух бурувгун.
Нину ужагърал кIинир учай жула. Амма хьунабакьлай бур оьрчIру экьиливчусса хъамигу. Ца талихI минналми ниттихъул яхI бу­сса бушиву, душарал экьиливчусса оьрчIру миннал цалва бакIрайн ласлай бушиву.
Кулпатрал ахIвал кIюласса бушиву сававну оьчIру кьабитлатисса ниттихъащал зий буссару, шай-къашай хIарачат бару ми бакIрай бацIан бан. Хьурдай тIий бунува, нинушиврия махIрум бувссагу хъами бушиву хъамабитан къабучIиссар. Заннал цIуллу-цIакьсса оьрчI буллусса хъамитайпалуяр талихI бусса ци дуссар дунияллий? Нитти-буттал аякьалулу бакъасса оьрчIру хIакьину террорис­туран ва криминал обществалунсса полуфабрикатирттан ккаллиссар. ОьрчIру щилчIав къабикIайссар. Щил-ухьурчагу оьрчI аьйкьу ххуллийн бакIрайн агьну ухьурча, мунал ялув зун аьркинссар цинявппа, цанчирча мунал цащалва цалва чIарахмигу кIункIу бан бюхъавай тIий. На щукрулий бура жулла райондалий баччибакъулсса опекунтал бакъашиврийн. Циняв­ппагу дакI-лякьа цIий буруглагисса бур, цIуллу баннав цив. Ттулва ихтилат къуртал буллай, шиккун бавтIцириннахь тавакъю бан ччива, лагма хъанахъимуних къюкIну, мурчIину мабикIару, куну. ОьрчIру жулва бучIантIимурди. Общество тIурча тIайла бавцIусса оьрчIайри дарцIусса. ОьрчIру баччан къабитан тIурча жуйвасса буржри. Цалама оьрчIай кунна чIахху-чIарахнал оьрчIайгу дакI-лякьа цIий бикIан аьркинссар хъамитайпа.
Асхабова Имара:
— Хъамитайпа му анжагъ нину бакъар, му кулпатгур, му нинугур, му ссугур. Миксса инсантурахлу­сса жаваблувшинна дуссар муний. Ниттил душ тарбия буллан аьркинссар, буттал — арс. Агарда, бутта ичIува ссаха-унугу зий ухьурча, цацIуна арсгу зузи ан аьркинссар. Ниттил дуллалимунин душнилгу кумаг буллан аьркинссар. Мукунни жулва ниттихъул тарбия хьусса, мукунни жулва ниттихъал жувагу тарбия бувсса, мукунни жувагу жулвами душру-оьрчIругу тарбия буллан аьркинсса. Мукунни мукьахунмайгу никирая никирай бачин аьркинсса. ХIакьину тIурча жура му низам зия дурну дур. Жува буру пуланнал душ ххуйну щар буллунни, уку-тукунсса хъатIи бунни, вайксса-тайксса хъиривсса дуллунни тIий, ххяп-шап тIий, щиярчIав махъун къабагьан. Ттун учин ччимур – жува нитти-буттал цащава бюхъайкун щаллу байвав, думур дуну, дакъамур жунна дузал дуллан багьайва. Жува тIурча буру оьрчIан гьарзад хIадурнура дуллай. Мунияту миннан кьадру бакъар. Бигьанма кулпатру личIи хъанай бур. Миннал хIисав буллай бакъар нитти-буттал цанма хъинсса хъатIи бан, хъирив­сса дан, къатта-къушлил щаллу бан хъунмасса захIмат бихьлай бушиву. Ду-дакъашиву асар хьун битан аьркинссар оьрчIан, захIматрал кьадру кIул хьуншиврул, цивппагу хIарачат булланшиврул. ЦачIу ляркъумуниву барачат ххиссар, муниятур хьхьичIава кулпатругу цIакьсса бивкIсса. Нигь дунийри начгу дусса. Мунияту оьрчIру хъиннува хъихъи буллан къабучIиссар, гьарца нязру буручлан къабучIиссар. Гьарзадраву цила кьарал дикIан аьркинссар. Цукун захIматну оьрму бутарчагу инсаннал, оьрчIру тIайла бавцIусса, бувмур кIулсса буккарча, ниттил кIану кIулсса ухьурча — мури ниттинсса яла хъунмур талихI. Нитти-буттансса багьа бакъасса хъусгу, ххазинагу тIайла бавцIусса оьрчIрур.
Марианна Рамазанова, хIакин:
— На ххарину бура хIакьину жулла дакIурдиву салкьи хьумур аьч бансса сант жухьхьунна дирияврия. Мукунсса каши жухьра ттинин дакъассия. На Ашхабадрая бивзун, Дагъусттаннай ялапар хъанай 12 шинни. Ттул яхI гъагълай бур хIакьину Дагъусттан зума-ккарччулун багьну бушиврия, жува Аьрасатнаву ца вахIшисса агьулданун ккалли буллай бушиврия. Жува цайминнаяр ссаллу ялавайсса? «ВацIлуву чакъал чан къашайссар», учай жула. Мукунсса цаппарасса чакъалт сававну, уздансса Дагъус­ттаннал цIа щяв дагьну дур.
Учин бумур ттуяр хьхьичI ихтилат буллалиминнал увкунни, миннул ялун ххи бансса ттул цичIав бакъар. Амма ттул бур ца тавакъю. Жул коллега дакI марцIсса, яхI-къирият дусса, аькьлулулгу, инсаншиврулгу увччусса жагьил, гьарца ишираву жул чIарав ацIайсса ххаллилсса хIакин Гунашев Марат, дачIи шинал хьхьичI, операция буллалисса кIанттава низам дуруччай органнал увгьуну, экстремизмалул чул бувгьума хIисаврай авкьуну уссар. Ва хъинну интеллигентнайсса кулпатраву хъуна хьусса оьрчIри. Ванал ппу цIанихсса хIакинни. Ттун кIулссаксса га даингу террорданийн къаршину уссия. Цувагу ФСБ-лул больницанийн зун ухлай уссия. ДР-лул Президентнайн чагъар чичияра, оьвчаву дара ва жагьил итаакьияра тIий. ХIатта Путиннуйн буккангума аьркинссару жува ва ишираву. Цукунни яла низам дуру­ччай органнайн вихшала дишайсса. Хасну ттул ттулла цукунчIавсса вихшала дакъар хIакьину миннайн. Мукунсса тIайладакъашивуртту чIалачIиссархха жула хъун хъана­хъисса никиран. Муку-мукунсса ишру сававнурхха ми ххуллия баклакисса. Ларайсса кIулшиву ларсъсса, духIин дусса кулпатирттаву хъуни хьусса оьрчIру кIул бакъа балаллухьхьун бириллалисса чIумал, биял бакъасса кулпатирттавами оьрчIал бакIрачIан ци бучIанссар?! Тарбиялия гъалгъа тIуннин аьркинни цал общество хъин дуван, тIайладакъашивурттал мархха-ххуну ххартI буван. Ттучанная энергетический хIачIия дукьан дансса чаранну лякъин аьркинни. Гьарма так цала пикрилий ур. Цаннансса хайр ваманан заралну бацIлай бур.
Абакар Къюннуев, Лакрал райондалул администрациялул бакIчи:
— На навагу гьуртту хьуссияв га форумрай. Гикку бувсса ихтилатраву жула Президентнал цалчинсса махъру бия: «Арамтурал Дагъусттан хIакьинусса тагьарданийн бувтунни, тти республика хъаннил кумаграх мюхтажну дур», — тIисса.
Мяйжаннугу, оьрмулул яла захIматми иширттаву жува ни­ттихъайн буклай буру. Ниттихъал насихIат чIяву-чIявусса иширттаву бучIи ляхълай бур. Адамлуя ва ХIавая тIайла хьуну, жулва заманнайн бияннин адамина хъус ляхълай, хъамитайпа ужагърал­сса, оьрчIалсса буллай бивкIссар. ХIакьину тIурча жулва жяматийсса оьрмулуву дахханашивуртту хьуну дур. 90-ку шиннардий жува экономикалувугу, социал оьрмулувугу низамрава ливчунну. Махъсса шиннардий экономикалуву чан-кьансса духьурчагу хьхьичIуннайшивуртту хьунни, социал оьрму вибачIва хьунни. Тарбиялул давриву вакуум хIасул хьунни. Ми кIантту ххуй бакъами чуллал бувгьунни. ХIакьину жува жура дургьумурду ттихIлахIисса.
Цила чIумал на ивкIра партиялул органнаву зий. Таний ттущал зий бивкIсса цаппарасса инсантал бур зул дянивгу. КIулсса куццуй, ялун нанисса ник тарбия даврил даву кьянкьасса дия. Учитель чIарах нанисса чIумал нач хъанай, лабикIлан бикIайссия жагьилтал. ХIакьину учительная нигь-нач дакъар. Президентнал увкунни жува дянивмур ттуршукулийн кIура бавну буру, хIакьину кIулшиву цIаншиврул ххютулу личIлай дур, куну. Жува жулла аьдатирттаягу, магьирлугъраягу ят бувцун буру. Бургирала жулва душру-хъаннил лаххиялух – цавай, аьрабнал зумувну, лажинтрура кIучI дурну занай, цавай тIурча западнал зумувну, базу-базурду ябивхьуну занай. Чуври аслийсса лакку янна, чуври аслийсса лакрал магьирлугъ, чуври аьдатру? Магьирлугърал идарарттал зузалтрал буржри жулламур хьхьичIун ласлан.
Жува вардиш хьуну буру шикку ва боевик увтун ур, тикку полицанал зузала увтун ур тIисса сводкардайн. Вай кIивайвагу дагъусттаннал оьрчIрурхха. Жулва генофондрихха бухлаглагисса. ОьрчI диндалул ххуллийх ачин ччай ухьурча, ачин ара му аьдатсса исламрал ххуллийх, мабитларду жунма ятмур гъан хьун. Диндалийн къарши буклай бакъар хIакьину билаятрал хъуними. Жулва ппухълугу чакру буллай бивкIссар. Амма тайннаву имангу диркIссар, хъунаманал хIурмат бивкIссар, хъунаманал мукъух вичIидишайссия. Лахьхьин бара зулва оьрчIан хъунанал мукъух вичIи дишин.
Ца-кIива зад ххи банна давур­тту ду-дакъашиврул хIакъиравугу. ЯтIул дипломращал экономистнал кIулшиву ларсъсса жагьил увкIунни даврийн кьамул ува тIий, хьхьичI ганал ппу гъан хьуна. «Как складывается себестоимость продукции», — тIисса оьванмасса суал буллай ура. «Себестоимость» тIисса мукъул мяънарагу кIулну дакъая. Мукун­сса пишакартал щин аьркинссар? Жагьилтуран хIакьину най бунува ххуйсса къуллугъгу, машинагу, кабинетгу, секретаршагу ччай бур. Лувва-лувмур шачIанттуяр инсан айишин аьркинсса.
Шяраваллил хозяйствалул кка­ккияртту чагъардай ххуйсса дур, иширайну цичIар дакъахьурчагу. Цавагу оьл бакъанма дотациярду ласлай бур, зунттурду оьнма бусса чIумал. ХьхьичIва хIухчалт къуллугъчитураяр аваданну бикIайссия. ХIакьину хIухчуну гьан ччисса цучIав акъар, кьюкьлай бур. ЗахIмат ххирану, гьарцагу къурушрал кьимат буну тарбия буллан аьркинссар оьрчIру. Заллухъру бунува, аьрщи дачIра дур. ХьхьичIва жулва буттахъул кувссая хъуру дуллай бивкIссар, хIакьину тIурча, тайннал захIмат оьнийн гьан буллай, хъуру кувссан татан ритлай буру жува. Буругирала чIаххувсса Лаващиял райондалийн, зунттурдай хъуру ххяххан дуллай, бакIлахъия ласласисса. Зун ччинан давуртту ччиссаксса дур. Ци­ванни Вьетнамнава, Таджикнава бувкIминнан дусса? ДаврицIа кьюкьлай бакъа тIий, думур даврий зий буну тIий. ОьрчIру зий вардиш буллан аьркинссар, ниттихъал пенсиярттай якъабуллай.
Соня Макьаева, райондалул администрациялул бакIчинал хъиривчу:
— Цинявппагу шиккун бавтIсса хъами ниттихъулли. Зун цумурцаннингу кIулссар зулва оьрчIай ци мискьал дуссарив, зула оьрчI ссаха зий уссарив, щищал дусну уссарив. Энергетический хIачIиялия ихтилат гьаз буллай буру жува – жура къадулурча, ча хъанахъиссар миннан ми хIачIия ласлансса арцу? Багьлул ххирасса телефонну щилли миннан ласласисса? ТIайлар, замана нигьачIисса бур, телефон дакъа чара бакъар. Ласияра кьюркьусса, чIявусса функциярду бакъасса. Кьиматирттах арцу ласлай бур тIисса ихтилатирттал ялувгу на учивияв — лахьхьин ччима лахьлай ур. На дарс дирхьусса кIия оьрчI дуклай уссар Аьрасатнаву: ца Мос­кавлив Сеченовлул цIанийсса университетраву. Мусалавл ва Аьйшати Мусалаевхъал оьрчI ЯтIул дипломрайн кIункIу тIий, дуклай уссар Сургутрай. ОьрчIал ялув захIмат биширча, муная ххаллилсса пишакар уккантIиссар. Гьарзад учительтурахун бутлан къабучIиссар. Ниттихъал цалвами буржру биттур булларча, учительтурангу бигьа­ссар. Гьарца переменалий оьрчIру, ттучандалийн занай, чипсирду, нацIу-кьацIурду ласлай бур. Ччюрк дунийн дичлай бур. Субботникирттайнгума оьрчIру итакъабакьлакьисса бур ниттихъул, багьа ласласисса учительтурал, уборщицахъал лакьийча тIий. Миннай жулва оьрчIал хъири-хъирив занай лакьлансса бурж бакъассар. Цала лагма-ялттусса кIантту марцIну ябан лахьхьин буллан, тарбия буллан ниттихъал буржри. Учительтурал кIулшиву дулунссар, бурж буну тIий, багьа ласлай уну тIий.
Мизитравун оьрчIру заназаврия ххарину бур ниттихъул. Амма мизит­рава увккун махъ ми кIичIирттаву оькки махъру тIий бур. Чак байсса оьрчIал зумату чапалсса махъ бу­ккан къабучIишиву кIулну бакъар. ЧIаххуврал хьхьичIа даву дурну, багьа тIалав буллай бур. Инсаншиву чуври? Жувагу лагайссияв чIаххуврал хъуручI ххилан, къурув кумаг бан. Ми давуртту жура багьлух-яв дувайсса? Гьар иширал тахсир ниттихъайри. Мазра-матIра къатIий буру, миннал нязру буручлай буру, захIмат ккаккан къабитлай буру. Цалва бувтсса семечкалул кьуцуругума гьаз бан къабитлай буру, багьа ласласисса уборщица дуссар тIий. Муниятур бигьа нахIу лавчIсса жулва оьрчIру шагьрулийн буккайхтува, хъяврин хъанахъисса. Террористурал хьхьичI бакьланнув жува оьрчIру хъуни буллалисса? ЧIяву хьуну буссарив ми жунма? 1200 оьрчI ур увагу щалла райондалул школарттай дуклай. Лакрал укунмагу чансса оьрчIру буллалисса, террористурал кьюкьравун яла чIявусса бакIрайн багьлай бур. Зувира шин школалий зий хьунни ттул, мунияту кIулли балаллул мархри ча нанисса буссарив. ЧIивинияцIава лахьхьин буллан аьркинссар оьрчIан хъунанал хIурматгу буллан, цалла лагма марцIшивугу дуруччин.
Ахирданий хIукму бувна респуб­ликалул цалчинсса хъаннил форумрай кьамул бувсса Ниттил насихIат хъинчулий ккаккан. Райондалул цинярдагу жяматийсса организациярттан тапшур бувна тарбиялул даву гужлан дан. Шяраваллал администрациярттал бакIчитуран маслихIат бан ккаккан бувна Ниттил насихIат кIантту-кIанттурдайва ххалбигьин.
Ахирданий хIукму бувна сакин бан, совет заманнай кунмасса, Хъаннил совет. Рирщуна му совет­равунсса хъаннил цIарду: Макьаева Соня, райондалул администрациялул бакIчинал хъиривчу; Кьадиева Халун, ШавкIрату; МахIаммадова Рукьижат, Хъунату; ТIагьирова Сиянат, ГьунчIукьатIату; ХIажиева Рукьижат, Ккурклия; Ибрагьимова СалихIат, ЧIурттащату; ВахIидова Аьишат, Щарату; АхIмадова Индира, Хьурияту; Мусалаева Аьйшати, Амирханова Аьйша, Хизриева Аьишат, Нажаева Асият, Рамазанова Марианна, Айгунова Мариян (Гъумучату); Куннаева Лимона, Хъурхъияту.