Буттал КIанттул тIабиаьт лахьлай

dog_9Майрал 12-нний Ккуллал райондалийсса кIулшиву дулаврил идарарттал дянив хьунни буттал улча, тIабиаьт кIулшиврун хас був­сса, туристурал дянивсса бяст-ччал. Му бяст-ччал цуппагу най бия 1-мур ЦIувкIрав нанисса ххуллул лув, Хъуннеххал тия чулийсса даралуву.

ХIажимурад ХIусайнов
Ва бяст-ччал 59-чин хъана­хъисса бусса бия. Шикку хьуртту хъанай дия: Хъусращиял, кIивагу Ккуллал, 2-мур ЦIувкIуллал, Ваччиял, ЧIяйннал, Хъювхъиял, ЦIуйшиял, Вихьуллал школардал командартту. КIицI дуван ччива командарттал хъунимисса учительтурал цIардугу: 2-мур ЦIувкIуллал – Аминов Аьбдулвагьаб, 2-мур Ккуллал (школалул) – Мурачуев ХIажи, 1-мур Ккуллал (школалул) – Аьлиев Амучи, Хъусращиял – АхIмадов ЩейхахIма, Хъювхъиял – Кьурбанова Софья, Вихьуллал – Чаринов Чарин, ЧIяйннал – Рамазанов ХIусбан, ЦIуйшиял – МахIаммадова Аминат, Ва­ччиял – Кьурбанов ХIабибуллагь, МахIаммадов МахIаммад.
Ва бяст-ччал баврил мурад­ру бия школалийсса дуклаки оьрчIал дянив, туристалну лавгсса чIумал аьркин шайсса хIалурду, каширду лахъ дуваву ва иширайну гай ккаккан дуваву, тIабиаьтрал кьюлтIшивуртту кIул дуллан ччисса гъира оьрчIаву гьаз баву, уртту-тIутIал цIарду лахьхьаву, нажагь хатIа хьусса чIумал медициналул зумуну кумаг буван кIулну бикIаву, карталийн бурувгун цумур кIанай ци дуссарив кIул буван бюхъаву.dog_10
БакIраяту бяст-ччал байбишиннин командардал чятирду бивщуну, гайннул лагма ттархьру кьуртIуну, гайннуйхгу ятIулсса лаххиялул касакру бавхIусса маразру бувгьуну, цала-цала школардал цIарду чирчусса, туристурал дувайсса ку­ццуйсса ликказаннурду дуруна. Вай ликказаннал чIаравгу дукра дуван­сса кIункIурду бивзсса цIабиркьру хIадур дуруна. Хъинну ххуйсса ликказанну хIадур дуруна 2-мур ЦIувкIуллал, Хъювхъиял, Ккуллал кIивагу, Хъусращиял школардал.
Бяст-ччаллий буккаву дия шанна журалийсса: «Буттал улча лахьлахьисса туристнал ххуллийх лагаву»; «Туристнал техника ишла дурну, тIабиаьтраву хьунадакьайсса дайшишру лахъаву»; Дагъусттаннал географиялувасса, кIанттал цIардавасса, чагъарданий чивчу­сса суаллан чичрулийну жавабру дуллалисса чIун ккаккан дурсса викторина.
Бяст-ччаллал ухнахур дуллай бия Ккуллал райондалул УО-лул хъунаманал хъиривчу Оьмариев Жамал, шиккусса отделданул хъунама Оьмаров МахIаммад, УО-лул методист ХIусайнов Юсуп, Вихьуллал школалул, Дагъусттаннал цIанин лайкь хьусса учитель Шалласуев Багьду, Ккуллал райондалул хъун азарханалул хъунама хIакиннал хъиривма, Дагъусттаннал цIанин лайкь хьусса хIакин Шихунов Ширвани, вава азарханалий практикалийсса цIимилул ссу Шихунова Кабират.
Цалчинмур бяст-ччал байбивхьуна туристнал азихъраву би­кIан багьлагьисса аптечкалия, хIисилттуйн, ххал-ххалаххуйн дияннинсса затру бунияла азихъраву дурив ххал дуллай. Вай укунсса ххал дуллалавриву командалул аьмсса ца азихъ бия. Хъирив, хатIа хьусса чIумал, медициналул зумунусса ци кумаг буван аьркинссарив цIухлахисса суаллан жаваб дулун багьлай бия. Ирглиймур пунктрай мурхьирал къяртлуйн лархсса ацIниясса ххяххиярттал суратирттан ци цIарду дуссарив бусан багьлай бия. Яла цахъис гилунмайну оьрчIахьхьун дуллай бия, картардай дикIайсса, тIабиаьтравусса неххардил, ламурдал, зунттал, вацIрал ва цайми лишанну дирхьусса карта. ОьрчIал вай ци лишанну дуссарив жавабру дулун багьлай бия. Цалчинмур бяст-ччаллил ахирданий, ккаккан дурсса мукьра минутIрай, ца литра щинал цIабиркьирай кIункIурдуву щаращи дуван багьлай бия. Шикку ттун яла махIаттал бивзмур ишрив хьуна, ЧIяйннал командалул оьрчIал синттарал баклашкалувун дуртIусса щин щаращи дуруна. ТIайлар, ккаккан дурссаннуяр чIунмур цахъис лахъи дурккуна. ОьрчIал ттухь бувсуна: «Шушлул чIутI ххуйну цIакь буварча, щин щаращи дуван шайссар», — куну. Циксса зу ттуйва хъярчагу, ва хьуна ттун цалчин бавссагу, ккавкссагу ишну.
КIилчинмур бяст-ччал бия яла захIматмур. Шикку гьарца командалувату гьуртту хъанай бия кIива душ ва кIия оьрчI. Бяст-ччаллин цIа дия «Туристнал техника». Ва бяст-ччалливу цалчин мукьагу оьрчIайн лахлай бия маразраяту, цIакьсса хьхьуттардияту дурсса лахсиламантту. Вай лахсиламантту аьркин хъанай дия неххал ялтту, муруллуйх, мурзусса ххуллурдайх наниний, тIанкI учин багьлагьисса кьакьа лахъан ишла дуван.
КIилчинмур бяст-ччал къуртал шайхту оьрчIахьхьун ахттайнсса дукансса, бигьалагансса чIун дуллуна. Ва чIумул мутталий оьрчIал цалва-цалва чятирдал чIаравсса цIабикьирттаву дуруна нахIусса дукрарду. ХхункI бувну, дикIру шархьун, дурмарду, пулаврду бия. Скороваркалуву шархьсса дук­рарду дия. ХIасил учин бюхъанссар, жула оьрчIан кIулну бия тIабиаьтрайн бигьалаган лавгний личIи-личIисса тIааьнсса дукрарду дуван. Шиккува укунсса затгу кIицI буван ччива. ОьрчIру тIуркIу тIий, волейболданий буклай, ца команда гамур командалучIан хъамалу занай, куннащал кув кIул хъанахъисса чIумал, циняв шиккусса бугьараминнал дакIру дия аьчух дуклай. Улу ца учительнал: «Бюхъайхха шикку кIул хьуну дахIаву дурсса оьрчI-душнил хъуни шайхту ташу бувангума», — куна.
Дукрарду дуркуну, бигьалагайхту хьуна шамилчинмур бяст-ччал – «Викторина». Шиву гьарца командалува гьуртту хъанай бия ца душ ва ца оьрчI. ОьрчIахьхьун, чIапIуй чивчуну, буллуну бия Дагъусттаннал географиялиясса, кIанттал цIардаясса кьува суал. Вай суаллангу жаваб дулун багьлай бия чичрулийну 10 минутIрал мутталий.
Шанмагу бяст-ччал къуртал шайхту, жям дуллалисса мутталий, командарттал учительтурал бувсуна ттухь цала вай бяст-ччаллая рязишивугу, къарязисса иширттаятугу. Рязишивуртту хъанай дур тIива: «Укун, дуклаки оьрчIру тIул да­къасса иширттахун къабагьаншиврул, спортрал, туризмалул зумунусса бяст-ччаллу вайннал дянив буллалиний, чурх таза буккаврищал, буттал улклул ххуйшивурттугу, жяматрал дянив чара бакъа аьркинсса багьу-бизугу, мяърипатгу оьрчIан лахьлахьишиву». Гьай-гьай, ца зумату кунма учительтурал кIицI бувуна вай бяст-ччаллай ишла дуван багьлагьисса маразрал, хьхьуттардил, лахсиламанттал, чятирдал, УО-лул щаллу буван багьлай бунува, ссуссукьуну бушиву. Дурагу мукьра комплект душаврийн бувну, кIилчинмур бяст-ччал лахъи лагавриятугу буслай бия.
Ккуллал райондалул УО-лул, муксса багьлул ххирасса дакъахьувкун туристурал кьай-кьуй, учительтурал тIалавшиннагу тIайласса духьувкун, урчIра-ацIра комплектрагу машан ласурча ххуйну хьунссия. Шиккува ххи буван ччива ва бяст-ччал лавгшиву щинчIав хатIа ва рит-ххит къархьуну.
Бяст-ччаллил жям хьуна укунсса. Шанмагу бяст-ччаллил хIисавртту хIисав дурсса чIумал Ккуллал 1-мур школалул командалул бувгьуна 1-мур кIану; 2-мур ЦIувкIуллал школалул командалул бувгьуна 2-мур кIану; Вихьуллал ва Ккуллал 2-мур школалул командарттан буллуна 3-мур кIану. Дипломру буллуна личIи-личIисса бяст-ччаллаву хьхьичIун ливчуминнангу.