«Дагъусттаннал ялунбучIантIимур ниттихъал кIунттихьри»

boto_13Апрельданул 4-нний МахIачкъалалив Къумукьнал театрдануву хьунни
«Дагъусттаннал ялунбучIантIимур ниттихъал кIунттихьри» тIисса республикалул цалчинсса ниттихъал форум.

Залму АьбдурахIманова
Шикку гьурттушинна дурунни Дагъусттаннал Президентнал врио Рамазан АьбдуллатIиповлул, ДР-лул ХIукуматрал Председательнал хъирвчу Анатолий Карибовлул, ДР-лул Жяматийсса палаталул председатель ХIамзат ХIамзатовлул, Дагъусттаннал халкьуннал шаэр Фазу Аьлиевал, ДР-лул министерстварттал ва ведомстварттал вакилтурал, республикалул муниципал сакиншиннардил каялувчитурал, республикалул жяматийсса организациярдал каялувчитурал, личIи-личIисса сферардаву зузисса хъаннил ва кулпатраву чIявусса оьрчIру бусса ниттихъал.
Республикалул цалчинсса ниттихъал форум бавтIун бур ДР-лул Жяматийсса палаталул сипталийну. Форум батIаврил агьаммур мурад бур Дагъусттаннай дяъви-питнардал тагьарданул хьхьичIалу кьукьаву, жулва арсру буруччаву, жулла ялун нанимур никирал тарбиялух хъуннасса къулагъас даву, Дагъусттаннал цIа лахъа-хъун даншиврул жулва оьрчIру бурувччуну, хъуннасса къулагъасралун ласаву.
Форум тIитIлай, ХIамзат ХIамзатовлул кIицI лавгунни, халкьуннан бувчIин бувашиву Дагъус­ттаннал ялунбучIантIимунил, цалва оьрчIал оьрчIан диянсса аьрщарал жаваблувшинна цайрагу душиву.
«Жулва халкьуннан, такIуй бакъачIин, хIакьину цайнна хъуннасса жаваблувшинна ласунсса чIун дуркIун дур, цанчирча жулва буттал буттахъал тарихравурагу укун захIмат-жапасса, оьлуркъусса, ччанарккусса, мяйжаннугу нигьачIисса чIун диркIшиву къакIулли. ХIакьинусса форумрал ва шикку дурсса гьурттушиннарал цал ттигу тасттикь буллалиссар жува цачIун буллалисса, ца ккуран дуллалисса граждан кIулшилул каширду дусса халкь бушиву.Мукунсса кIулши дуну тIий бакъарив жувува Дагъусттан нигьачIаврива личин бан ччисса гъирагу, гужгу лявкъусса», — увкунни ДР-лул Жяматийсса палаталул председательнал. Хъирив ванал махъ буллунни ДР-лул Президентнал кIанай ивтсса Рамазан АьбдуллатIиповлухьхьун.
Рамазан ХIажимурадовичлул кIицI лавгунни форумрал агьамшиву хъуннасса душиву, хаснува хIакьину.
«Ттухь цIувххуну, уттинин хьу­сса ци-цигу батIавурттаяр цукссагу агьамшиву хъуннасса батIаву ва форум бухьунссар. Хъунмасса барчаллагь учин ччива Дагъусттаннал ниттихъал форум батIин дакIнийн багьсса ва батIин сакиншинна дур­сса ХIамзат МахIаммадовичлуйн.
Жува циняв буру хъуни-хъунисса давурттив дуллай, миннуха зий-занай. Амма жунма нажагь бакъа дакIнийн къабагьайхьунссар жулва ниттихъал, ссурваврал, кулпатирттал тIутIимуних къулагъас дан. Жунма ххай бикIай жулва ниттихъул жущалва мудан ва аьрщарай бикIансса кунма. Так ми жуятува личIи хьувкун, жува бикIару ми дакIнийн бутлай, нава ниттин къаччан бикIанвагу къабувнавав тIисса пикри-зикрирду щашлай. Жува лахълай лахъан къашайсса буржирай личIайссару жулва ни­ттихъан. Оьрмулул мурад бур нину чIарав духьурча, мунил аьпа ябувну бухьурча», — увкунни ванал.
Рамазан АьбдуллатIиповлул чIурчIав дуруна хIакьину Да­гъусттан бушиву ца яла захIматсса чIумувун багьну, мива личинсса нанижатрай.
«Ттул пикрилий, ваниярдагу захIматсса чIунну дурхIуссар жулва халкьуннал. Жулва халкьуннан ккавкссар дяъвирду, питнарду, Ватан дуручлай жанну харж дурсса жулва ппухълу, арсру, уссурвал. Миннал бивкIурдал дардру дурхIуссар жулва ниттихъал, ссурваврал.
Цалва миллатрал ялун дуркIсса лухIи кьини духIансса ссавургу, гужгу, къириятгу дуну лявхъуну бур жулва хъами. Арамтуран ми ишру политика, талатаву кунна чIаларчагу, хъаннин ми асар хъанахъиссар яла лакъагай­сса цIурхьхьу тIисса къювуну. Ци бала-апатI хьурчагу хъамитайпалул му цилла дакIнил гьарцагу хIужралувух итабакьайсса аьдат дур. ХIакьину, жулла республика цIудуккан дансса мурадрай, цIусса ххуллийн буккан кьаст лахIаврищал, жу буру зул маслихIатирттах, зул насихIатирттах, зул аькьилшиврух мюхтажну. Цанчирча зу тIимуних къулагъас къадарча Дагъусттан гъулувтусса кьяркьарава буккан бан бюхъаншиву къакIулли. Республикалул дурхIуну дур гай яла захIматми чIунну, амма ца шаттиралвагу хьхьичIуннай хьуну дакъар. Жул агьаммур мурад бур бювхъуссаксса чанссарагу низам дансса – ниттин цурда нину душиву дакIнийн бутан, арснан цува арс ушиву, буттан цайва бутташиврул бурж бушиву ва хъамитайпалун цуппа хъамитайпа бушиву, адаминан цува адамина ушиву дакIнийн бутансса.
Республикалийсса халкьуннал пикри-зикрирду, дунияллухсса бургаву, тIул-тIабиаьт, къуццу, социалданул тагьар кIи-шан рирщуну, парча-тикари хьусса кунна дур. Утти цаппара бур цал миллатрал ихтиярду ссуссукьу дуллай бур тIисса хIучча бувгьуссагу ялун личлай.
Экономикалул, политикалул, аьрщарал, къуллугъирттал кадрардал ва пулансса миллатрал лишанни тIисса кIану бакъассар. Халкьуннахь дуссар ихтияр миннал чулухуннайсса баччибакъашиву дарчан митинграйн буккансса, амма миннахь цукунчIавсса ихтияр дакъассар цамур миллат ссуссукьу бувну, цал тIимур бувара тIун. Мукунсса иширттал сиптачитал Дагъусттаннал душманталли. Политиктурал цимилвагу хIарачат бувссар жулла аьрщарайн цIу щунсса, амма да­гъусттанлувтурал, дагъусттан хъаннил дурурччуссар жулла Ватан.
Зун хъунмасса барчаллагь!
Цаппара халкьуннан ацIра-кьурахъул шиннардий цанмагу, цалва мачча-гъаннангу хIукуматрал къуллугъру ишла буллан ччай бур. Мичча та-бунугу гьан дакIний-мазрайвагу бакъар. Балики цума -унугу укьан ан дакIнийн багьарча, байбишай кьарал дакъа оьвтIий. Укьан анмагу уссар леххаву тIий, «на вихлу жан дулун хIадурну ура» тIий. Ссан аьркинссар ттун дагъусттанлувтурал оьрмурду зия буллалисса инсаннал ттухлу булун хIадурсса оьрму?
Обществалул чIявусса кIанттурду цIубуккан бан бур, му бур ца яла захIматмур масъалагу.
Совет Союз лирну махъ промышленность 80% лирну дур, шяраваллил хозяйствагу-75%.
На жучIара ттигу феодальный строй дур кувкун, цаппарасса бур къаччан бикIлай, тIааьн къабизлай. Промышленный производствалуву халкьуннал бувавагу 7-10 % зузийни, экономикалул ва политикалул кьануннайн бувну, мукунсса стройрайн феодализм учайссар. Жува республикалул промышленное производство бирибат дурну, дакъа- къатIа дурну дур. ЧIявусса предприятиярду цIубуккан бувну , щурущи бан бур. КурчIилсса, дан-дитан хъамабивтсса, зун-занан къаччисса халкьуннал ялунбучIантIимунил ахир оьссар. Жунма зун ччай ба­къар, давурттив дакъар тIий буру. ТIайлассар, бакъар зузи кIанттурду. Амма захIмат цирив къакIулсса жагьилтурангу хIалу дирирну, цукунсса-дунугу давриха зунгу ччай бакъар. Най буна къуллугъчитал хьун ччай бур. ХIукуматрал къуллугъирттай зузимигу курчIил хьуну, кIисса кIиссурайх къабивщуну арцу ляхълан ччай бур. За кIулсса итххявхсса пишакартал бакъашивугу бур хIакьинусса заманалул ца яла къизгъинмур масъала», — увкунни ванал.
Рамазан АьбдуллатIиповлул шикку кIицI лавгунни Аьрасатнал Федерациялул Президентну В.В. Путин ивтния махъ жулла хIукуматрай хьусса дахханашивур­ттая ва хьхьичIуннайшивурттая.
«ЧIярусса шиннардий респуб­ликалул къуллугъчитал цурк-къюклихун багьну бивкIшиву пIякь бивкIун чIалай бур. Туну ва иширайн феодализм къакуну цири учин? Уттинин зувияксса инсан дуснакь увну ивкIссания вакссара ва республика дияйнийн къадиянссия. Щин-дунугу на уттинин дуллалисса паракьатсса, аслахIсса дахханашивурттай дакI дакьлай дакъахьурча, ттуща бюхъанссар кьянкьасса ххуллу язи бугьангу. ЩиякIуй нигьаувсун акъара», — увкунни Р. АьбдуллатIиповлул.
Дагъусттаннал Президент­нан кIанай ивтсса Рамазан ХIажимурадовичлул кIицI лавгунни республикалийн проектру ххалдигьин хIукуматрай ца яла хьхьичIунсса пишакартал бучIан бувну бушиву. ЦIананин хIадур дурну душиву ДР-лул Президентнал арулла Приоритетсса проект.
«Агропромышленный комплекс цIубуккан къабувссаксса, жулла республика захIматнива личин дан , халкь зузи кIанттурдал дузал бан къабюхъантIиссар. Жунма хъамабивтун бур жуннасса дуки-хIачIия ласлан, дуллан, итадакьлан. Дагъусттан машгьурссар зун-захIмат бан кIулсса ризкьичитурайну. Щархъаву ялапар хъанахъисса гьарцаннахьхьун ризкьи бугьансса, миннун лазуни, корма ласунсса арцу итадакьлансса пик­рирду буссар. Укунсса давурттив дуллай байбиширча, халкь цалва цивппа бакI буклантIиссар. Чара бакъа шяраваллаву чIиримур ишбажаранчишиву лядуккан давриха зун бур. Кулпатравуцири хIала-гьурттусса предприятиярду тIитIин кумаг бунну. На ттула чулуха тIурча ттущава шаймур банна халкьуннан кумаг бан, хIукуматрал миннан итадакьинсса арцуйн къуллугъчитал тамахI бишин къабитан. ЧIиримур ва дянивмур ишбажаранчишиву на ласлай ура ляличIину ттула итталун. Дагъусттаннал тарихраву цалчинни лулттурасри къадуллуну ХIукумат сакин дурсса.
Лулттурасса къаларсун утти гихунмай цукунни зунтIисса тIисса къуллугъчитал бур жучIава. Миннан кIулну бакъар лулттурасри къаларсунгу зун бюхъайшиву. На ура инсан. Республикалул цIаний зун-занан ччисса укунасса инсан. Ттун цукунчIав къабувчIай ттула каялувшиннаралусса къуллугъчитурая ласлай арцурду зун бюхъайшиву. Аллагьнайн Щукру, ттул ттунна аьркинсса гьарзатгу дур. ЩилкIуй хъуслих мюхтажну акъара. Оьрмулухун зий ивкIра личIи-личIисса къуллугъирттай, хIукуматралгу ттун чIявусса бувссар. Дагъусттаннайн на зана хьура зунсса гъирарай.
На зуйн оьвтIий ура, нинухърув! На зул кумаграх, чIаравбацIаврих мюхтажну ура!
Республикалий уттинин кьарал дакъа дацлай диркIсса арцурду ми чIярусса арцуя. Ми чIяру арцурду хIакьину ттуйн дуклай дур къаршину МахIачкъалаливгу, Москавливгу. Амма дагъусттанлувтал, хаснува жагьилтал, ттулва чIарав бацIан ччишиву хъинну асар хъанай бур», — увкунни Рамазан АьбдуллатIиповлул.
Мукунма цалва ихтилатраву ванал кIицI лавгунни хIакьину обществалувусса чIявусса «цIуцIи кIанттурду», кIулшивуртту дулаврил сфералия байбивхьуну, жулва жагьилтал хъяврин хьуну кулпатирттава лаглагисса иширттайн бияннин.
Мукунма Рамазан ХIажи­мурадовичлул кIицI лавгунни жулва оьрчIал тарбиялуцIун бавхIумур масъала.
«Цаппара нитти-буттал цалва оьрчIру мадрасарттавун гьан буллай бур, дянивми кIулшивуртту дулаврил школардаягу мурахас бувну. Ккаккан дурсса стандартирттайн бувну, ми мадрасарттаву дянивми кIулшивуртту дуллай бакъахьурча, миннухь зунсса ихтияр дакъассар. Мукунсса мадрасартту зун аьркин­ссар так алхIат кьинирдай. ОьрчIру дуклан аьркинссар школардаву. Аьрасатнал Федерациялул Конституциялийн бувнува нину-ппу буржлувссар цалва оьрчIан дянивми кIулшивуртту дулун», — увкунни ванал. Мукунма Р.АьбдуллатIиповлул чIурчIав дурунни дистанционный системалийхчIин оьрчIан кIулшивуртту дулаврингу къадагъа дишин аьркиншиву ва ва масъалалул хIакъираву низам дишин аьркиншиву.
«ХIакьину жува кьамул бан тIий буру «Ниттихъал насихIат» тIисса агьамсса документ. ХIукуматрал вакил хIисаврай, му ттун кумагран­сса насихIатри. Амма ва документ кьамул баврил агьаммур мурад — зу зулва кулпатру бурувччуну, зулва лякьлул оьрчIру тIайласса ххуллий тарбия бавур, миннан зунма, зулва ужагъран кьимат бищун лахьхьин бавур, кулпатраву сий дуну тарбия бавур».
Цалва мукъул ахирданийгу, Рамазан АьбдуллатIиповлул увкунни:
«На ура зунттул мицIлий авцIуну. Цуксса инсан лахъ хъанай урив, муксса лахъ хъанан аьркин­ссар ганал цаятурасса тIалавшиннагу, жаваблувшиннагу. Дагъусттаннайн на увкIун ура Аллагьнал ттун мукун чивчуну бивкIун тIий ва Аьрасатнал Президентналгу ттуйн вихшала дирхьуну тIий. Ттул пикрилий, ттухьхьун дуллуну дур ттулла рес­публикалун хъинбала бансса каши-кьудрат».
Шикку мукунма махъру лавхъунни ДР-лул Жяматийсса палаталул вакил ХIаписат ХIамзатовал, ДР-лул Халкьуннал шаэр Фазу Аьлиевал, «Единая Россия» партиялул МахIачкъалаллал регионал отделениялул председатель Пирзият БахIандовал, ДР-лул Инсаннал ихтиярду дуруччавриха зузисса уполномоченный Уммупазил Оьма­ровал, ДР-лул ПрезидентначIасса кулпатрал, ниттихъал ва оьрчIал ихтиярду дуруччавриха зузисса уполномоченный Интизар Мамутаевал ва цайминнал.
Хъирив форумрал гьурттучитал «Ниттихъал насихIат» тIисса чагъарданущал кIулгу бувну, администрациярдал каялувчитурайн амру бувунни кIантту-кIанттурдай насихIатру гьанулун лавсун, вайннуха зунсса Попечительский советру сакин бан.
Форумрал ахирданий Дагъус­ттаннал Президентнал кIанайсса Рамазан АьбдуллатIиповлул «За заслуги перед Республикой Дагестан» тIисса орденну тапшур дурунни оьрчIру лайкьну тарбиягу бувну, чивун буккан бувсса ниттихъан.