Арцу духьурча, даву дан бигьассар

boto_7Агарда ххуллурду ремон бувансса давурттив жухьхьун къадулурча , ххуллурду ябаврин итадаркьусса арцуйну чIалачIисса давур­ттив дуван бюхълай бакъар.

Уттигъанну ххуйсса, дяркъу дакъасса, кIюрх духьувкун, на ссят 9 хьуннин Ваччав иянсса кьяйдалий, буттал шярава Вихьлияту пуч ххуллийн увкссияв. Бунияла яруннил хьхьичIсса лахъ зунттал цала чурххардийсса «кIяла хурурду» бачIи цигантуран бавххуну, ливчIминнулгу хъачIурдияту ликкан бувну бия. Лавгмур кьинилияр янилун дагьлагьисса щюллишивурттугу ххуллул зума-къирагъирайх кьунттал, чарттал лях-карах янилун дагьлай дия. ЧIев-чIев тIисса чIелмуллул чIуниха лахьлахьисса, ятту итабакьлакьисса, ца цIуйширичунал щютIлил чIунилгу ттул дакI ххари дуруна. Чан хьуну бия ххуллу бялахъан, чурх таза буккан буван, бахьтта бачин ччисса ххуллулссагу. Аммаки цимилгу ахьтта, машиналий най бивтсса ххуллул бизар уллай акъассара ина. Мунин сававнугу дуссар Щуну-зунттуха цила кару-тIинттах зунттурдайн ранг-рангсса лачакру дирчусса суратирттал аваданшиву. Бакъар жулла, Ккуллал, райондалий асфальт бавкьусса чIявусса ххуллурду, анжагъ ЧIяйннал шярава Ккуллал шяравун бияннинсса лахъи ба­къасса ххуллу бакъа. Укунсса щугълурдал кай-кай увсса на, цаппара манзил бивтун Хъюйннал шяравун иявайсса чIумал, ца жагьилнал ттул чIарав машина бацIан бувуна: «Ачу щяикIу», — куну. Машиналуву щяикIайхту жу кIул хьуссияв. На Ккуллал райондалийсса «Илчи» кказитрал корреспондент ушиву кIул шайхту, жагьилнал га цIана цала буруккинтру ттущал кIибачIлай, райондалийсса ххуллурду хъинну чарагьатсса бушиврияту ихтилат байбивхьуна. Га жагьилнал куна: «Вай ххуллурду сававну, гъаттара ягу нувщи, калан машан ласун ссурхIиял хъуни машинартту гуж-хушрай бакъа къабуцин шай жучIанма», — куну. Ванал бувсуна: «Ца шинал на Аьхъардал даралуву ххюра тонна каландалул хьун дур­ссия. Валлагь, гай калан машан ласун нанияра тIий, ссурхIиял лахъи машинартту буцин къахъанай чIявусса ккавккуна», — тIива. На ванахь укунсса затгу кIицI бувссия. «Хьувивав вай жулва, гъараллу лачIайхту, мугьалтту бувккун, кьакьарду дагьайсса ххуллурдайх асфальт бакьин?», — куну. Ва суалданухьхьунгу ванал жаваб дуллуна: «Яруссаннал тийхми ххуллурду жулвассаннуяр ххуйсса буххурав, тайнначIания бавкьуну бур асфальт», — куну. ХIасил, на гания гихунмаймур ихтилат кутIа бувссия.
boto_6Га жагьилнал кIицI къабуварчагу, чIалай бия ххуллурду чара бакъа бакьин буллан чIун хьуну душиву. Аьщун кунма, гара кьини, кьунниялай, шавайн най унува, га нава кIюрххил машиналий щяивкIсса Хъюйннал дуламан­ттайхсса ххуллурдайн щама бичлай, гай кьа буллай зузисса бульдозерду, грейдерду, самосваллу ттуйн бакIрайн багьуна. Ва иширалгу бувчIин буллай бия, ххуллурду бувагу бакьин къабуллай, пикри бакъа, кьабивтун бакъашивугу. Мунийн бувну, жулла, Ккуллал, райондалийсса ххуллурдал хIалкьазиялия гьарта-гьарзану цIухху-рухху буван, на хьунаавкьуссияв вай ххуллурдал ялув дарцIусса идаралул хъунама ТIутIилаев Аьвдулхаликь МахIаммадрамазановичлущал. Ванал бувсуна, бувчIин бувуна жулва ххуллурдащал бавхIусса укунсса затру.
— Буси, Аьвдулхаликь МахIаммадрамазанович, инава хъунаману зузи­сса идаралийн ци идара учайссарив ва жулва ххуллурдацIун дархIусса ци давуртту дуллан зува бакIрайн лавсун буссарув?
— Жул идаралийн учайссар ОАО «Кулинское ДЭП-21» куну, хьхьичIарасса «автодор». Жул канилу буссар Ккуллал райондалул аьрщарайх нанисса 102 километра ххуллурдал, 38 ламу, 1200 метра щин ца чулуха гамур чулухун итадакьайсса сооружениярду, бургъурду. КIицI бувсса ххуллурдаяту 39 километра хIисав дувайссар республикалул зумунусса ххуллуну. Ва ххуллия 16 километра дуссар асфальт бавкьусса. ХIасил, Щарату Кьукьма-зунттул бакIрайн бияннинсса ххуллу хъанахъиссар ва. Ва «Мамраш-Ташкапур- Араканнал ламу» цIа дусса ххуллур. Ва ххуллул 100-139-мур километрарду дур жулламур райондалийх най. Ялами ххуллурду хъанахъиссар шяраваллал дянивсса кIанттул ххуллурдуну.
— Ци механизмарду дур зул идаралул?
— Цалчин жучIа зий ур 20 зузала, вайннаватугу мяйя механизатор, шама шофер ур. Дур кIира бульдозер, грейдер, шанма камаз-самосвал, бензовоз, каток, хъун эксковатор, погрузчик, асфальто-бетонный завод ва мюрщисса техника миксирду, сварочный агрегатру ва цаймигу аьркинлугъру.
— Буси утти зура ци давуртту дуван бакIрайн лавсун буссарув?
— Цалчин кIицI буван ччива, на ва идаралий зий шанна шинни. ДукIусса шинайн дияннин жул идаралул дувайсса давуртту дикIайва анжагъ ххуллурду ябаву (содержание). Ми иширттангу итадакьайва 3,5 миллион арцул. Вай арцуяту зузалтран харжигу буллуну, налогругу дуллуну, лирчIми арцух жу дувайссия ххуллурдай тиву-шиву хьусса кьакьарду, лекьрурду кьадуваву, гъараллу ларчIун махъ ххуллурдайх грейдер, бульдозерду гьан дуваву ва мукуннасса, хъиннува ххуллурду зия къахьунсса, давурттив. ДукIу дуллуна жу­хьхьун шанна километра, ганиннин асфальт бавкьуну бивкIсса ххуллул бакьин бувансса, давурттивгу. Му ххуллу цуппагу бия асфальт, бетон бувайсса заводрачIату Ккуллал шяравун бияннинсса ххуллу. Мукунма 1-мур ЦIувкIрав, 2011-ку шинал пагьламантурал фестиваль дусса чIумал, ца километра ххуллул дакьин дуван дуллуна жухьхьун. Амма жу гай арцух шяравун бияннинсса, мяйра километралийхсса, ххуллу бакьин бувссия. Агарда ххуллурду ремон бувансса давурттив жухьхьун къадулурча , ххуллурду ябаврин итадаркьусса арцуйну чIалачIисса давурттив дуван бюхълай ба­къар. Гьашинугу хьунни, цалсса, кIира контракт чичин: ца – ххуллу ябаврил, кIилчинмургу – асфальт-бетон бувай заводрачIату, Ваччиял чулухунмайсса ххуллул шанна километра дакьин дувансса. Дур, ялагу, жулла райондалун итадаркьуну 6 миллион арцул Къянияту Гъумучиял чулухунмайсса ххуллу бакьин буван. Умуд бур вай давурттив дуллансса тендерданивугу ххуй хьунхьуву тIисса, цу-унугу, райондалул кьатIату увкIун, ахкъачиларча. Вай укунсса давуртту дуван жухьхьун дуллусса чIумал ява кIилинусса ишну хъанай бур. Ца чулуха давурттив, гамур чулуха жулва инсантуран зунсса давурттив хъанай дур. Масалдаран, ва кIицI дурсса даву жухьхьун дулурча, жуща хьун тIий бур Къяннал шяраву давурттив дакъасса инсанталгума чIумуйнувассагу даврийн кьамул буван. Шиккува ца укунсса затгу ххибуван ччива. Вай райондалийсса ххуллурду жул сияхIрай бухьувкун, уттигъанну жу даврийн кьамул буварду кIива хъамитайпа ххуллурдал зума-къирагъирттайх инсантурал экьи бивчусса пакетру, шушри датIланма тIийгу.
— Буси утти хьхьичIун ливчусса зузалтрал цIардугу?
— ЖучIа зузисса механизатортал цинявппагу бур, ца механизмалий бакъа, цинявннуйгу зун бюхъайсса пишакартал. Ина буси тIийкун, ца-кIиннал цIа кIицI дуванна: АхIмадов МахIаммад – бульдозерист, Хизриев ХIамзат – грейдерист ва бульдозерист, Гудов ХIажикьурбан – шофер ва мукунма цаймигу.
— Утти булунна на вихьхьун вин тIааьн къабизан кунмасса суалгу. Инсантурал цала къатIурчагу, винмагу чIалай бухьунссар Хъуннеххайсса Хъюйннал шяраваллил лувсса ламу, кIива-шанма кIанаяту хIуркь увкуну, лекьан бюхъайсса даражалий бушиву. Мукунма Вихьуллал БакIух РатIнил ялттусса ламул ца чулухсса бурж хIуркь увкуну, чарттал ягу къундалул бувцIусса машина ялтту нанисса чIумал, лекьан кунма бур. Ина цичара вай иширттайн?
— Нава шиккун зун увкIния махъ Хъуннеххал ялттусса Хъюйннал шяраваллил лувсса ламух буруган на МахIачкъалалия автодорданул специалистал бучIан бувссия. Дуллуссар ламул суратругу гилун. Бусав, ва ламу лекьарча, неххал тия чулийсса ххюра шяравалу райондалущал дахIаву дакъа личIан тIий душивугу. Амма шанна шинал мутталий, шама хъунама аххана увунни гилу. Ламу бакьин буван­сса, проектгу, сметагу бувну, арцугу итадаркьуну махъ бакъа ттуща та ламуха зун хьун тIий бакъар. Уттигу хъирив бизланну ва иширал ялув. Вихьуллал БакIух РатIнил ялттусса ламул хIуркь увкусса бурж навагу дакIний ура, тикку чIярусса давур­ттив дакъашиврийн бувну, бакьин бувансса махъ буллай ура. Ччайнугу, къаччайнугу, ца укунсса затгу кIицI буван ччива. На ура производственник. Мунияту, чара бакъа, политикалулми масъаларттаха зузисса къуллугъчитуран аьркинну бур жула ххуллурдалми масъаларттугу дакIния гьан къабитан.
Га кьини на Аьвдулхаликьлущал лавгссияв Вихьлияту Къянив нанисса ххуллу бакьин буллай, щама, гъявгъа бичлай, гай бульдозердах кьабуллали­сса давурттачIангу. Ттула чулуха ххи буван ччива, Аьвдулхаликь МахIаммадрамазанович, чIярусса шиннардий Лаващиял райондалул хъунаманал хъиривману зий ивкIсса, пагьму бусса къуллугъчири. Умуд бур ва инсаннал каялувшиврийну жулла райондалул вивсса ххуллурдал даражагу ххуй хьунссар тIисса.