ХIакьмунил къаралданий

folto_23Март зурул 22-нний хьунтIиссар Дагъусттаннал Журналистурал союзрал ирглийсса съезд. Журналистурал съездрайнсса хIадуршинна цукун най дурив, цукунсса хьхьичIуннайшивурттащал най бурив Дагъус­ттаннал журналистал цалла ирглийсса съездрайн, ци дан бювхъуссарив ци дан лирчIссарив, цукунсса масъалартту щаллу буллан багьлай буссарив Дагъусттаннал журналистуран вания тихуннайсса чIумуву кIул бансса ниятрай, жу ихтилат барду Дагъусттаннал Журналистурал союзрал председатель, Аьрасатнал Журналистурал союзрал секретарь, яруссаннал «ХIакьикьат» кказитрал хъунама редактор Камалов Аьли АхIмадлул арснащал.
— Аьли АхIмадович, цукунсса ниятрай, цукун­сса масъалартту гьаз бан дакIнийну най бур Дагъус­ттаннал журналистал цалла ирглийсса съездрайн?
— ЦIана хьун нанисса съезд Дагъусттаннал журналистурал 16-чинсса съездри. ДакIнийн бутанну Журналистурал союзрал тарихрал цаппара лахIзарду. Цалчинсса Да­гъусттаннал журналистурал съезд хьуссар 1960 шинал. Журналистурал союзрал цалчинма председательнугу увчIуссар МахIаммад Шамхалов. Шамхаловлул хъунмасса захIмат бивхьуссар Дагъусттаннал пресса ччаннай бацIан буван, ниттил мазурдийсса кказит-журналлу тIитIин, Дагъусттаннал печать лайкьсса даражалийн гьаз бан.
Мунахь барчаллагьрайнма бу­ссар цинявппагу Дагъусттаннал журналистал. 1969 шинал Дагъус­ттаннал Журналистурал союзрай каялувшиву дуллан ивкIссар хъунасса аьлимчу, чичу, Хъун дяъвилул ветеран МахIаммад Буттаев. Буттаевлул хъунмасса хIарачат бувссар Дагъусттаннай журналистурал кадрарду хIадур бан, дуккин бан, миннал пишалул даража лавай бан.Чирчуссар хъунисса элмийсса давуртту Дагъусттаннал печатьрал тарихран хас дурсса. [pullquote]ТIайлашиву, хIакьмур – вай махърур журналистурал яла агьамми махъру, миннул цIанийри журналист талан аьркинссагу, мури журналистнаясса яла хъунмур тIалавшин.[/pullquote]
1981 шинал Журналистурал союзрал бакIчину увчIуссар ХIажи Аринов. Гай шиннардий журналистурал союзрал хIарачатрайну тIитIин бювхъуссар ДГУ-раву журналистал хIадур байсса отделение, буллай байбивхьуссар личIи-личIисса конкурсру, сакин дуллан бивкIссар семинарду ва журналистурал отчетру.
ЗахIматсса, аьратталсса 90-ку шиннардий Дагъусттаннал Журналистурал союзрал бакIчину увчIуссар Аьлиев Изат Минкаиллул арс. Гай захIматсса шиннардийгу Журналистурал союз зий диркIссар цищава шаймур буллай. Ядан бювхъуссар журналистурал союз, ябан бювхъуссар пиша лавайсса даражалул пишакартал.
ХIакьину Дагъусттаннал Журналистурал союзраву ур 1574 член. Гайннава 215 ур зувира шин къархьусса, 657 ур 50 шин къархьусса. Дагъусттаннай хIакьину буклай буссар ттуршунния ливчусса кказитру ва журналлу, зий дур ттизаманнул электрон СМИ. Журналистурал союзраву хIакьину бур щаллагу республикалий хIурмат бусса, цIа дурксса аьлимтал, чичулт, педагогтал, магьирлугърал зузалт.
— ХьхьичIмур съездрая шихуннай ларгсса чIумул мутталий цукунсса давур­тту дан хьур Журналистурал союзраща, ци дахханашивуртту хьур?
— Дуван дакIнийну дуван къархьуну лирчIссагу духьурча давуртту, чансса дакъассар дуван бювхъуссагу ххуй-ххуйсса давуртту. Уттигъанну сакин бувссар СМИ-рдал зузалтрал пишалул даража лавай байсса институт. Му институт зунтIиссар кIулшиву дулавриха, элмийсса хъиривлаявурттаха, салкьи бувсса опыт вайминнангу ашкара бавриха. Сакин бувну буссар Аьрасатнал миллатирттал прессалул жяматий­сса академия. Цилгу лахъсса даражалийн гьаз буллалисса миллатирттал мазурдийсса прессалул масъалартту ва буруккинтту, миннун ка-кумаг буллалисса. Мива масъаларттан хас бувну итабакьлай байбивхьуссар «Национальный интерес» тIисса журнал. Ганий ришлай дуссар ни­ттил мазру ябаврин, ниттил мазурдийсса кказит-журналлал даража лавай баврин, миллатирттал магьирлугъран хас дурсса макьалартту. Буллайнма буссар журналистурал конкурс, «Мусил барзу», сакин бувну буссар «Ккавкказуллал къатта», цивунгу бухлахисса щалва Ккавкказуллалгу, билаятралгу хIурмат бусса инсантал. Микку дайссар личIи-личIисса хьунабакьавуртту, «ккуркки столлу», «Ккавкказуллал къатлул» дувайссар Геленжикрай «Кунаки» тIисса личIи-личIисса кIанттаясса журналистурал дурсса документал кинордал конкурс.
Жу, хIадургу бувну, дунияллийн буккан барду луттирду «Сто лет дагестанской печати», «Война глазами очевидца», «Русские в Дагестане» ва цаймигу.
— Ттун къадакIнийри вай махъсса 25 шинал мутталий цавагу журналистнал цIусса къатта-къуш хьуссар тIисса иш. Бакъассарив бюхъу Журналистурал союзрал му масъала гьаз бансса?
— Му жу гьар мудангу гьаз буллалисса масъалар, тIайлассар, къабуллуссар цаягу журналистнан 20 шинал лажиндарай къатта. ЧIивисса харжру бусса журналистураща цалла арцух къатта гьарта-гьарза бан, цамур ласун цукунчIав бюхъайсса иш бакъар. Уттигъанну, жу тIалав буллай, шагьрулул администрациялул жун ккаккан дунни журналистуран къатри бансса аьрщи Каспийскаллал ва Анжиллал дянив. Амма му масъала ца чулийн бутан, къатри дуллай байбишин дахчилай дур жулла, журналистурал, редакцияр­ттал баччи чIивишиву, сакиншинна дакъашиву. Цинявннан ччай бур уквасса къатри. Жухьхьун тIурча дуллуну дур так кооперативнай къатри бансса ихтияр.
— Ва суал на вихьхьун Аьрасатнал Журналистурал союзрал секретарь хIисаврай буллай ура. Цаппара шиннардил хьхьичI байбивхьуну буссия Аьрасатнал Журналистурал союзрайн къаршисса журналистурал ккуран сакин дуллай, му союз лиянсса кьасттирай. ЦIанагу дурив хIукуматрал чулуха Журналистурал союзрайнсса къаршишиву?
— Га дия хIукуматрал ва Журналистурал союзрал дянивсса ара зия хьуну, энад багьсса чIун. ХIукуматран ччай бия жулла союз мютIий дурну, канийн ласун, цилва махъ, цилва пикри мунихь къабитан, му цилла хьхьичIа зузи дан, Союзрахь дусса цаппара Москавливсса хIаятру, Дом творчества зеххин. Та чIумалъя НТВ-лущалсса хIукуматрал къаршибацIавугу диркIсса. Дуллай байбивхьуну бу­ссия цинявннан кIулсса журналист Любимов бакIчисса Союз журналистовлийн къаршисса «МедиаСоюз», миннахьхьун дуллуну дия арцугу, цайми хIаллихшиннардугу. Миннал хьхьичI бивхьуну бия масъала Журналистурал союз лиянсса, мивусса журналистал цала чулийн кIура баен бансса. Му масъала щаллу бан Любимовлул хъунисса хIарачатру бувссия. Дагъусттаннайгума «МедиаСоюзрал» отделение сакин дурну, мивун журналистал кIункIу буллай байбивхьуну буссия. Амма му даву миннаща бакIуйн дуккан дан къархьуна. ЦIанагу щалла саргъунсса дакъассар Журналистурал союзралгу Аьрасатнал хъуниминналгу ара. Гьарцагу хIукуматран ччиссар диялдакъашивурттая гъалгъатIисса, гъалатIирттай чIурчIав дуллалисса инсантуралгу, жяматийсса сакиншиннардалгу кьацI бащан, гай цала канилун ласун. Аьрасатнал Журналистурал союз хIакьинусса кьинигу хIакьмунил къаралданий бавцIуну буссар, тIайлашиву тIалав дуллай буссар, мукъул тархъаншиврухлу талай буссар, инсаннал ихтиярду дуручлай буссар, хIукуматрахь цилва хIукмурду биттур буллалияра тIий буссар. Мунияту мудан жуя рязи дакъа дуссар хIукуматгу, билаятрал бакIчишиву дуллалисса чиновникталгу.
— Цалва даврил буржру би­ттур буллай буна Да­гъусттаннай бивтун бивчунни цимиягу ххаллилсса журналист. ЦIанагу журналистурансса нигьачIавуртту чан хьуну дакъар. Гьарца журналист бивтун увтсса чIумал, чара бакъа, тахсиркартал лявкъуну, танмихI банну тIий, хъунисса махъру бусай органнал зузалтрал. Ссайн дирну дур ми литIавурттал хIакъиравусса силистта, дурив цичIав дугьансса кIюй дириллай?
— Цуксса хIайпнугу, я жущара, я хIукуматраща цалсса ахир дишин хъанай дакъар ми литIавурттал, хъанай дакъар журналистурал мюхчаншиву дуруччин, оьрмурдансса нигьачIаву чан дан. Махъсса 20 шинал мутталий 16 Дагъусттаннал журналист оьрмулуцIа увунни, цивппагу яла язими, яла гьунар буми, яла ххаллилми. Жул дакIурдиву гайннал цIарду мудангу хIурматрай, утта­рану дуссар. Дагъусттан чIирисса республикар. Шикку кIулнан кIулссар ча ци наниссарив, вичIив ссал чIалачIиссарив. Журналистал литIавурттал хIакъиравугу, органнангу, республикалул бакI дургьуминнангу кIулссар ми щил дурссарив, гьарца литIаврил махъ цу уссарив, шаттирду чун наниссарив. Так миннул хъирив бизланни къаччисса, ми ашкара данни къа­ччисса, ягу миннахьхьун ашкара дансса ихтиярди къадуллалисса. ТIайлассар, махъсса ппурттуву ми литIавуртту ашкара дансса цаппара хIарачатру бувунни органнал.
ХIажимурад Камалов, ХIа­жи Абашилов, Аьвдулмалик АхI­мадилов литIаврил хIакъираву дур дириллай дугьансса кIюй. Лявкъунни щак бусса инсантал, бур бувгьуссагу. Ххал банну ци хъана­хъирив. Битайрив органнал зузалт ми деларду ашкара дан. Органнахьвагу бакъассар ми ашкара даврил бияла. Хъунмур бияла микку республикалулгу, билаятралгу бакI дургьуминнахьри бусса, миннал кьаст духьурчар тахсиркартал лявкъуну, багьайсса танмихIрайн кIункIу бан бюхъантIисса. Буруганну вания тихунмай ци хъанан бикIайрив.
— Ци чIа учинна ина Да­гъусттаннал журналистуран?
— ТIайлашиву, хIакьмур – вай махърур журналистурал яла агьамми махъру, миннул цIанийри журналист талан аьркинссагу, мури журналистнаясса яла хъунмур тIалавшин. ДакIний бикIан аьркинссар махъ – му гужсса ярагъ бушиву. Мукъуща инсан хъин увангу бюхъайшиву, ухлаган ангу бюхъайшиву. На чIа тIий ура Да­гъусттаннал журналистуран сирсусса тIуллугу, тIайласса махъгу, хIакьмунил ва тIайламунил цIаний талансса сисавугу, чувшивугу.
Ихтилат бувссар
ХIасан КIуруховлул