Левщунни оьрму. БяливчIунни балай

photo_14«Ттул ххуллу байбихьлахьиссар ттул миллатрал тарихрава. Мичча най дур ттул дакIнива экьинанисса балайрду тIунсса гьавасланшиву ва гъира». (Эльза Рамазанова)

Москавуллал, Дагъусттаннал ва Аьрасатнал тарихраву цалчинъя Москавуллал Миллатирттал Къатлуву аьпалул батIаву хьусса. Ва батIаву дия халкьуннал ва эстрадалул дагъусттаннал балайчи Эльза Рамазанован хасну дурсса. Эльзал дакъая я наградартту, я цIарду, амма цинявннан ва ххирая, бусравъя, ванил лакрал, оьруснал, туркнал, аьрабнал мазурдий дакIнийхтуну щаллу бувсса балайрдал циняв хIайран бувайва. КъакIула Эльзан фонограммагу лархъун, мурччив сукку дуллан.
Ва дия «Дагъусттан» Москавуллал магьирлугърал центрданул ва Москавуллал миллатирттал къатлул сакиншинналул дуллалисса хъинну пашмансса, якьамасса ва чаннасса батIаву.
ЩапI куну бувцIусса зал. БакIраву цава ца пикри ва кьакьарттул бакIрай дарцIусса кьюлтI учин захIматсса къурхъ.
ДакIния къагьантIисса Эльзал Аьрасатнавусса ва Украиннавасса даврил уртакьтал бия ва дакIнийн бутлай, ванил балайрду щаллу буллай. КьурчIину бур, захIматну бур ва ххаллилсса инсан жущалва бакъа. Аммарив дакI паракьат дуллай дур ва жущала бивкIун тIий, оьрму бутлай бивкIун тIий, халкь хъин буллай бивкIун тIий, ххира хьунсса бивкIун тIий ва ванингу жува циняв ххирасса бивкIун тIий.
Ци банссар. БяливчIунни балай, левщунни вилах. ЛирчIунни царай дакIнийнбичавуртту. ЛивчIунни балайрдугу.
Москавливсса дагъусттанлувтурал оьрмурдавун Эльза бувкIуна хар-хавар бакъа, кIюрххицIунсса зунзулчани кунма.
Чаннану някIсса, мюрщисса цIуртти бивхьусса гьухъувусса ганил цалчинсса сахIналийнсса буккаву хьуна ца ссавнияту куннасса аьшну. Ца бияхха га чIумал Эльза авурну, ччима хIайран анну, ясир анну чIалай! Ганил балай, цуппа! Най буна дакIнил ласунну! Москавуллал киноконцертрал зал вибувцIуна Мадонналуха лащин дусса ганил авурсса чIунил. Гьич, дакъая га шадлугъ цайминнуха лархьхьусса, га дия ляличIисса, магьлул тагьарданувусса шадлугъ. Ччянивая ва иш хьусса.
Ялар кIул хьусса караматсса Эльза тIисса цIагу дусса дагъусттан хъамитайпа пишакарсса балайчи къабивкIун, ттула уртакь-хIакин-стоматолог бушиву. Ганил пишакаршиврул даража муксса лахъсса бия­хха, чIявусса къашайшалт муничIан бакъа къагьанну тIун бикIайсса бия. Эльза бия хъинну цилва цуппа бувгьусса, дакI кIукIлусса инсан. Укунсса инсантурал ца пишакаршиврул кIулшивуртту ласурчагу, кьисматнурив бикIайссар цамур касмулуха зун.
Ганил бусласаврийн бувну, Дагъусттаннай цилва кулпатраву диркIсса цаппара сававрттайн бувну, ванин бизан багьну бия Москавлив. Шикку ганин къабигьану бивкIун бия. ТакIуй цIувххуну дакIний бакъар нава Эльзахь ми сававрттая, мунин цинмагу къаххирая лагмацириннахь цилла захIматшивурттая буслан. Бияхха му хъинну кьянкьасса, дугърисса хасиятрал заллу. Яхъанансса кIану, даву, касму, бакI-магъ дансса цукIуй акъа уна, га кIукIлусса хасият дусса хъамитайпалуву цал архIал дия салкьи хьуну яла язими хасиятру: аькьилшиву, захIмат ххирашиву, кьянкьашиву, дугъришиву, дакI хъиншиву, цилва хьхьичI бивхьусса мурад дузал бан чяш буккаву. Вай хасиятру сававну бухьунссия жула хъуншагьрулул га яла язима хъамаличу кунма кьамулгу бувсса.
Гьарта-гьарза хьуна ванил балайрдал репертуаргу. Эльза Лакская-Рамазанова байбивхьуна лакку ва оьрус мазурдийсса балайрдацIун, индиянал балайрдугу тIий. Балай тIунсса хияллу буссия ингилиснал, цыганнал, испаннал ва италиянал мазурдийгу. Мунил хъинну ххуй­сса хIасиллащал къуртал бувна Москавуллал Магьирлугърал университетрал режиссертал хIадур байсса факультет. ЧIявуя ганил щаллу бан ччисса хияллу, амма ми гьарзатран аьркинну дия хъуннасса чIунгу, чIярусса арцугу. Бакъая муничIа спонсортал. Яла бюхттулсса даражалул хасиятру дусса Эльзал дакIнил кьамул къабувуна кисрал заллухъруннал хьхьичIун ка тIитIин.
Цуксса хIайпнугу, кисрал заллухъругу ча бияйссар аьлимтурал ва магьирлугърал деятельтурал чIарав бацIлай, ка кIидахIлай бивкIсса Третьяковхъал, Момонтовхъал, Рябушкинскийхъал, Морозовхъал кIулшилул даражалийн.
Къарциншиврул Эльза зузи бувну бия гьар кьини кIира-шанна даврий, мунил ляркъумургу гиччара гиннай лаглай дия лаякъатлух ва муму-тамуних.
Журив, мунил москавуллал гьалмахтал, унгу-унгуну мунил ялув ливккун буссияв, бачу жула хъуншагьрулий вил авторский вечер даннуча, тIий. Му вечердания махъ мунин хъунмасса тIайлабацIу хьуншиврийн вихну. Эльза гьич цукунчIав мютIи къахъанай, ттигу ччяссар мукунсса журалул хьунабакьаву дан, тIий рязи къавхьуна.
Тти циван къабаяви уний микIлачIун ансса, Эльза электричкалул ва платформалул дянивун ччех бивкIун багьну, Склифософскийл цIанийсса Анаварсса Кумаграл Институтрал отделениялуву реанимациялуву бусса бур тIисса оьсса хавар. ХIакиннащалсса ихтилат. Хъинну захIматсса тагьардануву бур, сагъну личIаншиврийнсса умуд чIивисса бур. БухчIинссаннул ттаркIру ва миккусса базурду гъюжу-гъярж бувккун, бурчу лив­ккун, бючIунбишив ккуччу хьуну. Дагъусттанная мугьлат бакъа бувкIсса арс ва душ. ЛичIи-личIисса хIукуматирттаясса телефондалул звонокру, леххавуртту.
ХьхьичIва-хьхьичI оьвкуминнавух бия Израильнавусса даврил уртакьтал ва дустал. Интернет­равун ва мизитравун дуларду баянбавуртту. Ганин аьркинсса гьарзатрал дузалшинна дарду, оьтту ласарду. Хъин хьуншиврийнсса умуд ва ссайн букканавав тIисса щак-щук бия ца ххалул кIутI кунма цаннивух ца кай-кай хьуну. Хъунмасса умуд буссия ганил чур­ххал бухIаншиврийн, ганин оьрму ххирашиврийн, ганил балайрду баллантIишиврийн ва цукунсса тагьарданий бунугу ссихI ласлай, яхъанай личIантIишиврийн.
Дурусну мукьцIалва гьантта лавгуна аьзаврдай, шокраву, оьттул ливцIун най, щавурдайн лал дагьлай, интоксикация хьуну. Аьзавр­дай лавгсса мукьцIалва гьантта. Операция, оь бутIаву, щавурду дахIлай-ттирихIлай, некроэктомия ва диализ хьуну.
«Миннатри вихь, жун ххирамур, аьзизмур. Жу макьабитара, малагара, цукуннугу личIу жущал архIал ва дунияллий! Цанчирча ина жун аьркинну бура, жун бакъа чара бакъамурда!» тIутIисса муничIансса чичрурду…
Цал-цал Дагъусттаннал магьирлугърал шадлугъирттая махъ бачайссияв жу мунищал Ярославский вокзалдания нанисса муххал ххуллийх – му Пушкинолийн, нарив – Лосьрайн.
ЗахIматну бур вил чаннасса пиш тIисса симан къа­кка­ккан­тIишиврийн вих хьун. Къахьун аьркинсса ишъя ва!
Ина жун такIуйгу хъамакъабитайссара! Мунияту Москавуллал Миллатирттал къатлувунгу ва дяркъусса февральданул хьхьуну жу, вил дустал, вил гьунарданул кьимат кIулми, бавтIун буру ина дакIнийн бутан! Итабакьинссар вил балайрду ва ина инавагу жул хьхьичIун букканссара экрандалийн, бувагу чункIуй къалавгсса кунма. Амма циваннив кьюч бивгьуну нанисса цукунссарив ца къювулул мурчIи ацIан уллай ура. Бюхълай бакъар яхI бан. Ттуяр хьхьичIгу чIявуссаннал увкуссар, инсан сагъну уссар му дакIний уссаксса.
МахIаммад Аьбдулхабиров