КIулшиврул щаращул щин дачIлайнмасса муаьллим

filas_8Лахъсса зунттавусса, Ккуллал райондалийсса, чансса инсантал яхъанахъисса Ссухъиящиял шяраваллил оьрчIан бахтти хьуну бур, Исмаева КьурбанпатIима Кьадараннал душ ва шяраву ляхъавугу.

Учитель. Ва кутIасса мукъувун лавгун бур, щаращи тIисса мукъувун кунма, инсаннал оьрмулул кьинирдал тIайлабацIу шаврил ва къашаврил му­тта. Щаращуя щин хIачIан кIара ивхьуну нахIала бувайхту, гай щинах мякьсса чурххал базурдавун щин дияйхту, буниялагу чурхгу таза бувккун, цила бущилий тарг тIун бикIай. Учительнал «щаращул щиная» нахIала бувсса чIумалгу, дакIнил луртамагу гьарза хьуну, яруннин чIалачIимунил чулиннайсса ябитавугу гьарта-гьарзасса хIисаврттащалсса дикIай.
Х. ХIусайнов
Лахъсса зунттавусса, Ккуллал райондалийсса, чансса инсантал яхъанахъисса Ссухъиящиял шяраваллил оьрчIан бахтти хьуну бур, Исмаева КьурбанпатIима Кьадараннал душ ва шяраву ляхъавугу. Телевизорданувух, кинордаву ккаккан буллай, буслай бикIай, цалва оьрмурду, жард къакуну, инсантурал ялув кьурван буван махъаллил къашайсса инсантураяту. На хIакьину ихтилат буллалисса хъамитайпалул оьрмугу га «лу­ттиравусса» кьинирдугу бучIия, ччимургу киносурат­равусса, луттиравусса геройтурал прототипран ласунгума. КьурбанпатIимал, цила никирацIа наслу къавхьуну бухьурчагу, оьрчI-душру ххирашиврулгу, цилла кIулшиву гайннащал кIидачIлай бивхьу­сса захIматралгу ахир-зума дакъар. Явара тачIавгу лащан буван къабучIиссар зунттал шяраваллавусса учительтал, шагьрулийсса, къатта-къушлил чулухагу, гьарца затралва балгусса, учительтуращал. Ва къабучIишивугу кIулссар зунттавусса, гьарца дуллалисса давура, ци чулухасса духьурчагу, яхIлий дуван багьайсса дуну тIий.
На хIакьину ихти­лат буллалисса КьурбанпатIима Исмаева бувссар Ккуллал райондалийсса Ссухъиящиял шяраву 1939-ку шинал Кьадараннал ва Марияннул кулпатраву. Ванин дурагу ца шин ва дачIи хьуну диркIун дур Мариян ахират­равун лавгсса чIумал. Бава дунияллий дикIавриятусса анжагъ ца лахIза бур Кьур­­банпатIиман дакIний ливчIун. Му затгу бава къашавайсса чIумал, буттал щаллусса ккул дурцIусса ахъулсса дуллуну диркIун дур лавхъшанийсса (цIуцIи шанийсса) Марияннун. Цуппагу буссияв тIива: «КIанин кIайксса ахъулсса дуллуну, ттунна цичIав циван къадуллурвав?» — тIий. Мува мутталий ниттил цу щябивкIсса кIанттайн ца ахъулссаннул ккуза ккуру бивтуна тIива. «Гана га ахъулссаннул ккуза ккуру бивтсса инсан диркIун дия ттул бава», — тIий буслай бур КьурбанпатIима. БавацIа хьусса вайннал кулпатраву КьурбанпатIимаяр хъуна­сса Щалла тIисса уссугу, ваниярва чIивисса ПатIимат тIисса ссугу бивкIун бур. КьурбанпатIима буслай бур:
— Ссугу, чIивину буну­ва, чурттуйх багьну, мушакъат хьусса бикIайва. Жух дуруглай бакIраяту дикIайва СсапиччатI тIисса буттарссу. Ва дакъаний яла жучIаннара яхъанан дуркIуна Аьбидат тIисса буттал ссурахъу. Ттул бу­тта Кьадаран дяъвилийн къаувцуна. Амма гай дяъвилул шиннардий, учин бюхъанссар, ва шяраваллил инсантурал ца ххарахIалану ивкIун ур. Ванал хъуру дугьайва, ччарду дувайва, сун духхайва, цулун лагайва. ХIасил, шяравусса инсантурал ци давурттив дурив гай дуллан икIайва. Ххишалдаран, балчаннуй зунттавух хьуну СсурхIиял шяраваллавун лавгун, къалмул гьивурду дурну ларсун учIайва. Буниялагу, ттунмагума аькьлу-кIулши хъанан дикIайхту бакIравун бухлан бикIайва ва ца ттула акъагу, щаллагу шяраваллил оьрчIал бутта ухьунссархха тIисса пикри. Навагу уссил Щаллал хъирив занай, га чун най урив, ганаяту къабуцайссияв. Ттун ганаяр ххирасса инсан цамагу къаикIайва. Аьпа биву, цувагу хъинну жул, ссурваврал, чулухунай аякьа дусса икIайва. Ца укунсса, оьрчIний дакIний ливчIсса хъянсса затгу бусан ччива. Жух дуруглагисса Аьбидат тIисса буттал ссурахъихь жу бикIайссияв: «ДикIгу диза жун дукралувух», — тIий. Амма ва багьана, та багьана буллай, къадизлан дикIайва. Ца чIумал мукунма на бура ганихь «дикI диза» тIий. Яла, кIанттуйгу дарцIуну, магъулусса дикIуйн дур, ссюрхъирава кагу лахIан дурну, «дикI кьукьин ка къадиллалир» тIий. Ттуннив чIалай бур га, чIявукIулну, ка щалла итакъадакьлакьисса. Яла на лавсун, утти дакIний ба­къар хьула бияв, ягу лахъисса ци дияв, щуну кIа магъулусса дикIуйн, дикI дуртссия.
Туну, шяраву арамталгу чанну бухьувкун, ттул буттан щар хьунсса хъами чанну къабикIайва. Яла, махъ, 1950- ку шинал ттул буттал дояркану зузисса Мисай тIисса хъамитайпа бувцуна. ГаницIагу хьуна кIива оьрчIгу, кIива душгу. Цувагу 1959-ку шинал ахиратравун лавгуна. Яла щалва кулпатрал буруккинтру цайнма лавсун, ттул уссил Щаллал циняв уссу-ссурвал ччаннай бацIангу бувну, ташурдугу бувуна. Ттул уссу Щалла 1932-ку шинал увсса ия. Мунал ятIулсса диплом лавсун, Дагъусттаннал шяраваллил институт бувкку­ссар. Ва гъаттарал хIакин ия. Вихьливсса, лагмасса шяраваллан цачIусса, ветучастокрал хъунаману зий икIайссия цувагу.
На яла ряхра шинаву жула шяравусса байбихьулул школалийн лавгссара. Га чIумал жучIа учительну бикIайва ЧIяйннал шяраватусса Жарият тIисса учительница. Навагу ганин, дарсру лахьхьайсса бушаврийну, хъинну ххираяв. Ттула кIулшиврул чулухунмайсса ххуллу тIайла бацIавугу на хIисав бувара уссил Щаллал бияла бивкIшиву. Мугу гьарца мудан га чун най урив ганачIату къабуцайсса бушаврийн бувну, оьрчIал дянивсса хаварду ттунмагу баяйсса бивкIун тIий. АцIра шинаву къуртал бувссар на мукьва класс. Яла Вихьлив лагайссияв арулва класс къуртал бувангу. Ттул уссу Щалла мийра шиннардий, Вихьлив 10 класс бакъашиврийн бувну, ЧIяв жула шяраватусса Ххиппищал, Сяидлущал, Аьлиллущал, къаттагу бувгьуну, тиккусса школалий дуклай икIайва. На 1954-ку шинал къуртал бувссар арулва класс. Яла на дуклан бувхссияв Буйнакскалий­сса хъаннил педучилищалувун. На га къуртал бувссар 1959-ку шинал. На дуклакисса чIумалгу ттул уссу Щалла ттучIан учIайва ттух уруган, арцугу ларсун, сумкригу дук­ралул бувцIуну. Ганал, ххуйну дуклай уну тIий, Ленинский стипендия ласайсса бивкIссар. Ттунгу, ятин бушаврийн бувну, кIилийнусса стипендия булайва.
Училище къуртал бувайхту, бакIраяту, на жула Ссухъиящиял шяраву ца шин дурссар зий. Яла ттул дипломрай чивчуну буссия оьрус мазрал ва литературалул дарсру дихьлан ихтияр душиву. Мунийн бувну, на хъиривмур шинал зун тIайла був­ккунав, ца ва бачIи ставкагу буллуну, Хъювхъиял шяраву­сса школалийн. Гикку зий на дурссар шанна шин. Яла, 1962-ку шинал на щар хьуссара жула шяравату­сса МахIаммадов Ххиппи ХIадислул арснан. На бакъа га чIумал жул шяраву учительнал кIулшиву ларсъсса душ-хъамитайпагу къабикIайва. Хъиривмур шинал на заочнайну дуклан бувхссияв Орджоникидзе шагьрулийсса Коста Хетагуровлул цIанийсса институтравун химиялул ва биологиялул факультет­райн. Ва институтгу на къуртал був­ссар 1969-ку шинал. ХIатта нава химиялул ва биологиялул учитель бухьурчагу, на муданнагу оьрус мазрал ва литературалул дарсру дихьлай бивкIссара. Кулпат буварчагу, ттул ласнащалсса оьрму бутавурив Кьаландарахъащал архIалсса дикIайва. Кьаландара ия Ххиппил ссурахъил Написатлул лас. Вайннал учайва «жуща Ххиппи ХIадисович акъа яхьун къахьунссар» куну. Му затгу ттун къабувчIунма ливчIссар. Ххиппил ва ттул дянив наслугу къавхьуна. На ласнахь тIий бикIайссияв «нану жува чун-бунугу, хIакинтурачIан гьаннуча» тIийгу. Му иширахгу ттул ласнал вичIи къадирхьуна. Ттун ттула лас хъинну ххирану икIайва. Мунияту, ганал иттавгу къабавцIуну, вай ванал ссурахъаврал оьрчIру хъуни буллай, цIурихьулува буккансса чара къашайва. Ххишалдаран Кьаландара чIярусса шиннардий Ссухъиящиял колхозрал председательну зий икIайссия. ЧIявусса хъамал бучIайва ваначIан. Ххиппи ХIадисович хIисаврттал дарс дишаврил чулуха хъинну бакI зузисса ушиву дакъагу, канил кушурдалгу, тIаннул давуртту дуллан ччишиврул чулухагу пагьму бусса икIайва. Вана вай цIана на яхъанахъисса къат­ри ганал цалла дурссар.
Школалийсса оьр­чIахь дарс дишаву дакъагу, жяматрал дянивсса чIярусса давурттив дурссар на. На бияв «Знание» тIисса обществалул, инсантурал дянивсса, хIукуматрал дуллалисса давуртту цукун циван дуллалиссарив бувчIин баврищал, личIи-личIисса темардан хас бувсса лекцияртту ккалан бикIайсса пропагандистгу. Шяраву­сса комсомолтурал организациялул секретарьнугу наяв бикIайсса. Ца ппурттуву школалий кьунниялай дихьлан бивкIуна географиялул дарсру. Мигу ная дишайсса. «Домоводство» тIий, оьрчIан дукра дуван хьуннав, дуруххаврил даву хьуннав, лахьхьин дувай­сса дарсругу дирхьуссар на.
Кьаландарахъал мукьва оьрчIах буругаву да­къагу, на хъу-лухччинул давур­ттивгу цикссагу дурссар. Уттигу махIаттал хъанан бикIара гайксса давурттив дуван цукун лавнавав ттулва гуж тIий. Нава хIисав буллай, ца шинал бия на 80 ттукку ххалал бувну. Учительтал колхозрал чилинтал бакъахьурчагу, га чIун дикIайвахха школалул оьрчIру давурттайн буцай­ссагу. На цимилгу лавгссара оьрчIащал чIаллу, нувщи, къур батIлан, — буслай бур ва.
Зунттаву оьрму бувт­сса инсаннан кIулссар циксса чIявусса кушурду бикIайссарив хъамитайпалул буван багьлагьи­сса, кIюрххил цIан-чаннаву бивзун, ппалавсса гъаттаралссанния байбивхьуну, махъва-махъсса, оьрчIру уттубишин буваврийн бияннинсса кушурду. АрхIала най дуссар цалла касмулийн дагьайми давурттивгу. КьурбанпатIимал бусласимуних вичIи дирхьунийгу, ванил оьрмулия ттунма кIулмургу, ванищал зузиминнал ва шяраваллил интеллигенциялул бусласимургу цачIу бивхьусса чIумал, на махIаттал хъанай ияв. Буниялагу, оьруснал миллатрал лувлякъулий учайсса, «арулва хьхьуттал заллу» тIисса махъру ва хъамитайпалиясса бушиву тасттикь хъанай бия. Ванил дурсса давурттан кьимат бишлай, дуллусса 30-нния лирчусса грамотартталгу буслай бия ва авадансса кIулшиврул инсан бушиврияту. КьурбанпатIима Кьадаровна лайкь хьуну бур, мукунма, 1979-ку шиналва «Отличник Народного Просвещения РФ» тIисса хIурматрал цIанин. 1974-ку шинал ванин дуллуну дур «Победитель Социалистического Соревнования» лишангу. Ва бур захIматрал ветеран. Учин бюхъан­ссар, 1959-ку шиная махъ, Ссухъиящиял шяравасса цавагу оьрчI-душ бакъахьунссар ва учительницал кIулшиврул «щаращуя» нахIала къабувсса куну. Мунияту, шагьрурдай­сса хьуннав, районнай­сса хьуннав, къуллугъирттай зузисса ссухъиричу шяравун увкIнийгу, чара бакъа ваничIан буххайссар цала муаьллимнахь а-ия учин. КьурбанпатIима Кьадаровна хIакьинугу Ссухъиящиял шяравусса байбихьулул школалий дарсру дихьлайнма бур. Ми дарсру дихьлахьисса шиннардил сияхIгу хъанай дур 53 шинава лирчу­сса. Нагу барчаллагь тIий ура, ялун нанисса ник тарбия дуллай, вайксса шиннардил лахъишиврий цилла къюкIлил гъилишиву оьрчIайх дачIлай найнмасса зунттал хъамитайпалухь.