Дахханашиву хьуншиврийнсса умудрай

foto_5ЦIуну чIумуйну ивтсса Дагъусттаннал Президентнал дуллали­сса давурттаясса официалсса материал хIадур дуллалийни га гьартану дуван къашай, чара бакъа чичинмур дакъасса. Тамансса затру ливчIунни кказитрал номерданий кIантту биял къавхьуну ливчIсса. Масалдаран, Дагъусттаннал бакIчинал республикалул активращал хьунаакьайни бувсмур. Га хьунабакьаврий респуб­ликалул бакIчинал цIусса хIукуматрал ва властьрал цаймигу органнал хьхьичI щаллу бансса масъалартту бивхьуна. Га чIумал цаппара министртурахь ва комитетирттал бакIчитурахь дакIнин кьутIинсса калимартту дуруна.

Дагъусттаннал бакIчинал цаппара министртурахь ва комитетирттал бакIчитурахь дакIнин кьутIинсса калимартту дурунни.

ХI. Аьдилов
ДР-лул ХIукуматрал Халкьру цIусса минардайн бизан баврил ва реабилитациялул управлениялул хъунаманахь укун увкуна: «Та-бунугу бизан бан аьркиннихха халкь! Тай кIанттурдай жулва циняв къуллугъчитурал аьрщив дур. Къуллугъчитал бизан бувну бур, халкь тIурча бизан бан хъама бивтун бур. Агарда тикку инсантурал аьрщив хъапа-шапа дуллай бухьурча, гара кьини хьхьичIалу кьукьин аьркинссар. Му масъалалуха зузияра парламентращал архIал, тикку спекуляция дикIан къааьркинссар». [pullquote]«…Жува хъинну щаллу бувну бур ца масъала Совет Союз пасат хьуния махъ: ххуйну щаллу бувну бур къуллугъчитал, каялувчитал ва миннал мачча-гъансса, цуркинт ва бандитътал. Утти бачира чан-кьансса ливчIми инсанталгу щаллу булланнуча»[/pullquote]
Ттун дакIнийри, ванияр ца 5 шинал хьхьичI, Республикалул бакIчину МухIу Аьлиев зий ивкIсса чIумалгу Новостройрал аьрщарай хьхьирил чIаравсса кIанттурдай дурсса къатрал заллухъру ца бу­ссарив кIул бан тапшур бувну бия республикалул бакIчинал. КIул бувна, амма къатригу тиккува бур цIанагу, гайннул заллухъругу зий бур паччахIлугърал къуллугъчиталну, судияталну, прокурорталну, депутатъталну.
Культуралул министрнахь зумаахълай, ДР-лул Президентнан кIанайманал увкуна: «Жува ччянияцIа гъалгъа тIийнма буру культуралул политикалия, амма иширайну республикалий дакъар культура. Цуксса хIайпнугу, га да­къар билаятрайгу. Духьурчагу, дур так художественная самодеятельность. Мукун къабучIир. Культуралул политика – му оьрмулул, багьу-бизулул низамри, аьдатри. Шяраваллил лагмара цIинцI-ччюрклил бакIурду бушаву – му инсантурал культура дакъашивур. Цивппа ялапар хъанахъисса кIанттул культура дикIан аьркинссар. Жура Дагъусттаннай вай шиннардий дузал дурну дур бандитшиву, дацу-ххацушиву ва лирчIмигу оькки къеллу хIасул дуллалисса культуралул кюру. Жущава цичIав бан къахьунтIиссар, агар му кюру баххана бан къахьурча. Дагъусттаннал циняв культуралул къатрал ласун аьркинссар Аьрасатнал Аьдатирттал культуралул центрданул цIа (статус), тикку цIудуккан дуллан аьркинссар аьдат­ру, традициярду. Шяраваллаву зун аьркинссар касмулул пишакартал, усттартал ва цаймигу, миннан итадакьлан аьркинссар кредитру жулва банкирдава».
Уттигъанну «Илчилий» дурккуна на чирчусса: «Гьарта гьухъагу, камал мухIлугу, бакIвахIугу» тIисса макьала. Га хас дурну дуссия жулва миллатрал лаххия лахлан аьркиншиврул хIакъираву, чилсса тиннай диртун. Вана утти республикалул бакIчигу мукуна тIий: «Дагъус­ттаннал каналлавух бачIи кIачIасса хъами ккаккан къабуллай, жулла лаххиялуву, жулва миллатирттал балайрду тIун аьркинссар, аьдат-эбадатругу жулласса машгьур дуллан аьркинссар».
Жулва халкьуннал культура дакъашиву цаймигу мисаллал тас­ттикь буллай бур. Так ца Дагъус­ттаннал шагьрурдай бакъа, цайми регионнал шагьрурдай бакъар ччюрклил бувцIусса пакетру 6-10 зивурдал чIавахьулттава кьатIув экьиличлачисса ишру. Миха-тиха бувкIсса дагъусттанлувталгума махIаттал хъанай бур жулва халкьуннал «культур-мультур» дакъашиврия.
ЦIуллушиву дуруччаврил иширттаву тамансса дахханашивуртту дан аьркинну дур. Дагъус­ттаннал бакIчинал увкусса куццуй цIуну ивтма министрнайн тапшур бувну бур цIуллушиву дуруччаврил цIусса программа цIакь дуван, чIявусса азарханарду низамрайн буцин. Агарда гай азарханарду тайннун хасъсса тIалавшиннацIун бакьлай бакъахьурча, гай лакьин ккаккан бунни. Мяйжанссар рес­публикалул бакIчинал цамургу за бувсунни: багьлухсса медициналул учрежденияртту тIитIин. Яла инсаннаща гьан бюхъантIиссар ччарча хIукуматрал, яни гьуквамур азарханалийн, ччарча-багьлухмунийн хъин хьун. Ттул пикрилий, циняв азарханарду багьлухсса буван аьркинни, цанчирча цIанасса ппур­ттуву гьуквасса азархана чувчIав бакъар, арцурду цIиклай бур циняв гьуквами больницардайсса хIакинтуралгу, медсестрахъалгу. Мунияту дакI марцIсса, ххуйну дурккусса хIакинтал цайми регионнайн лаглай бур зун.
Республикалул бакIчинал аьй дунни ДР-лул Ишбажаранчишиврул комитетрал давурттайгу. «На Коркмаскъалалив лавгсса чIумал цIувххуссия: зучIа цими бур ишбажаранчишиврул предприятие, куну. Ттухь бувсуна 78 бушиву. КIиссурттай ххал дуллан бивкIукун бия анжагъ 7», — увкунни Р. АьбдуллатIиповлул. Ганал бувсмунийн бувну, аьркинни дузал дан кредитирттал система. Бакъар цавагу предприятие Аьрасатнал «Россельхозбанкирал» ягу Сбербанкирал счетрайну сакин бувсса. Миккугу низам дишин аьркинни. «Утти­гъанну парламентрал ххалдиргьусса чIиримур ва дянивмур ишбажаранчишиву хьхьичIуннай даврил программагу ссанкIуй дучIисса дакъар. Оьвчара Москавлия пишакартурайн, дуллалияра инсантурахьхьун кредитру», — увкунни республикалул бакIчинал.
Республикалул тарифир­ттал къуллугърал хъунаманахь цIувххунни, циванни махъсса ппур­ттуву электроэнергиялухсса багьри 7-ла ххира хьусса, куну.
«Аьрщарал масъалагу захIматнийн багьну бур. Инсантал аьрзирай бур аьрщи чанну дур тIий. Гара чIумал азардахъул гектарду гъай къакунна личIлай дур. ПаччахIлугърал хъуслил цIусса министрнайн тапшур буллалиссара аьрщив мюнпатну ишла дуллалаврил ялув ацIаву дан», — увкунни Р. АьбдуллатIиповлул. Жагьилтурал политикалул хIакъираву республикалул бакIчинал бувсунни укун: «Жагьилсса инсантал давурттайн кIункIу буллан аьркинссар. Хъиривмур нюжмардий циняв къуллугъру конкурсрай бихьлахьиссар. Министерствар­ттай чанма-чанну 20% жагьилтурал бикIан аьркинссар».
Вара куццуйсса тапшур бавуртту дунни цайми бутIравугу. «Ттун ччай бур уттигу ца зат ххи бан. Жува хъинну щаллу бувну бур ца масъала Совет Союз пасат хьуния махъ: ххуйну щаллу бувну бур къуллугъчитал, каялувчитал ва миннал мачча-гъансса, цуркинт ва бандитътал. Утти бачира чан-кьансса ливчIми инсанталгу щаллу булланнуча», — увкунни Рамазан АьбдуллатIиповлул. Шайривав агьалинал чулухуннайсса дахханашиву? Умуд бишинну жуйннагу бургъил гъилисса туранну дияншиврийн.