Актау – дусшиврул ва дакьаврил кюру

dag_11Недавно в Казахстанском многонациональном городе Актау состоялись юбилейные торжества, посвященные 50 летию города.ИзДагестана на этихмероприятиях приняла участие ответственный секретарь журнала «Горянка» Ажа Абдурахманова. О своей поездке Ажа Юсуповна подробно рассказывает нашему корреспонденту А. Абдуллаевой.

Актау тIисса Къазахъисттаннал шагьру бур чIявусса миллатру яхъанахъисса шагьру. ХIакьинусса кьини шикку мина дирхьуну бур 100-нния ливчусса миллатрал агьлу. Миннаву чансса бакъар Да­гъусттаннал халкьгу. Уттигъанну шикку ларгунни ва шагьрулул гьану бивзун 50 шин шаврин ва цаппара цаймигу республикалун агьамшиву дусса иширттан хас бувсса хъуннасса лагрулийсса шадлугърал мажлисру. Микку гьуртту хьун Дагъусттанная лавгуна «Зунттал хъами» журналданул жаваблувсса секретарь, машгьур­сса шаэр Юсуп Хаппалаевлул душ Аьжа АьвдурахIманова. Вай гьантрай тиха зана хьусса Аьжа Юсуповнащал ттул та аьрххилия цIухху-бусу буллалисса ихтилат хьунни.

— Аьжа Юсуповнай, Да­гъусттаннал вакил хIи­саврай вилмур цIа хьхьичIун ласун ци багьана хьур? Вилва аьрххилия жулва буккултрахьгу бувсун ччива.
— Цалчин учин ччива, Мангъистаусскаллал областьрайсса Актау – чIявусса личIи-личIисса миллатру яхъанахъисса шагьру бур. ХIакьинусса кьини шикку зий дур 20 этнокультуралул цачIушинна (ЭКО).dag_12
Дагъусттанлувтурая тIурча, щалвагу областьрай 4 азаруннийн бивсса дагъусттанлувтал яхьуну бур. Ва зат хIисавравун лавсун, шагьрулул бакI дургьуминнал хIарачат бур миллатирттал дянивсса дусшиву дуруччин. Му масъала хьхьичI ххуттай бивхьусса, агьаммур мурадгу му хъанахъисса, личIи-личIисса мажлисру ччя-ччяни шай шикку. Шагьрулун 50 шин шаврин хас бувсса мажлисругу «Дружба народов, дружба литератур» тIисса девизралу хьунни. Цува Къазахъисттаннал президент Нурсултан Назарбаев дакьаву, миллатирттал дусшиву дуруччаврил цIаний кьянкьану авцIусса, аькьил­сса, куртIсса политик ур.
Ттуйн оьвкунни тихун Да­гъусттаннал Чичултрал союзрал ва Расул ХIамзатовлул фондрал вакил хIисаврай.
20 шинал хьхьичI тийх сакин дурну диркIун дур «Народное согласие» тIисса жяматийсса цачIушинна. Мивун духлай диркIун дур таний Мангъишлакрал областьрай ялапар хъанахъисса цинявппа Миллатирттал этнокультуралул цачIушиннарду. Дагъусттанналмур ЭКО-лул гьану бивзун бур 1997 шинал. Мунил агьаммур мурад бур гъурбатрайсса Дагъусттаннал миллатирттал цалва маз, аьдатру, культура дуруччаву, жагьи-жугьулт зунттал аьдатирттай тарбия баву. Дагъусттаннал цачIушиннарал хъуннасса гьурттушинна дуллай бур шагьрулий ва областьрай хъанахъисса личIи-личIисса мероприятиярттаву ва спортрал турнирдаву, сакин дуллай бур халкьуннал творчествалул выставкартту. ЧIявусса гьунар бусса Дагъусттаннал спортсментурал щаллагу дунияллий Къазахъисттаннал цIа бюхттул дуллай бур. Шиккува учин, Къазахъисттаннай спорт хьхьичIунмай баврих хъуннасса къулагъас дур.
«Народное согласие» цачIу­шинна сакин хьуну 20 шин шаврин хасну, тийх 2012 шинал ахирданий тIайла дурккун дия Къазахъис­ттаннал ва Азирбижаннал лайкь хьусса тренер, лачIун буккаврил спортрал мастер МахIаммад Расулов дакIнийн утлатисса турнир. Шикку гьуртту хьун бувкIун бия Дагъусттаннаясса, Чачаннавасса, УзбакIнавасса, Къазахъисттаннаясса ва цаймигу хIукуматирттаясса командартту. «Народное согласие» цачIушиннарал эбратрай, 1991 шинал март зуруй тийх сакин дурну дур Къазахъисттаннал халкьуннал Ассамблея. Мивун духлай дур 820 этнокультуралул цачIушинна. Ца, кIия инсан ухьурчагу, миннащагу бюхълай бур цалла этнокультуралул цачIушинна дан. Масала,Кореянал ххюя инсанная хьусса цачIушинна дия, Белоруссиянал – увагу кIия инсанная хьусса. Гъурбатрайминнал ихтиярду тийх хъинну дуручлай бия. Миннал хIурмат бия. Миннахь ихтияр дур цалва маз лахьлансса, цалла аьдатру дуручлачисса байранну дансса. Къазахъисттаннал халкьуннал Ассамблеялул 20 шин шаврил хьунив най, республикалий цIанара дуллай бия личIи-личIисса мероприятияртту. Миннувасса ца дия Актау шагьрулул юбилейгу, мунил лагрулуву хьусса Дагъусттаннал ЭКО-лул форумгу. Ва форум хас бувну бия машгьурсса Дагъусттаннал шаэр Р. ХIамзатов увну 90 шин, Къазахъисттаннал чичу Джамбул Джабаевлун 167 шин хъанахъисса кьинирдан. На лавсун лавгссияв тихун Р. ХIамзатовлул фондрал выставка. Шиккува бусан, Дагъус­ттаннал ЭКО-лул хIарачатрацIух, 10 шинал хьхьичI Актаулий тIивтIуну бур тийх ялапар хъанахъисса Да­гъусттаннал оьрчIансса, миннал цалва маз, аьдатру, культура, искусство лахьлансса воскресная школа. Ва школалий хьуна Р. ХIамзатовлун хас дурсса поэзиялул шадлугъгу. Дуклаки оьрчIал оьрус мазрай, яру мазрай ва къазахъ мазрай увкунни Р. ХIамзатовлул «Кьурукьру». Къазахъ оьрчIал яру мазрай бувккунни «Ттул Дагъусттан» поэмалувасса парча. Дагъусттаннал ЭКО-лул вакилтурал учительтуран ва дуклаки оьрчIан дуллунни бахшишру ва медаллу.
ЦIана Дагъусттаннал ЭКО бувккунни МахIачкъала ва Актау уссурвалшиврийсса шагьрурду, Дагъусттан ва Къазахъисттан уссурвалшиврийсса республикарду дан­сса сипталущал. Мунийнугу жулла культуралул, машлул, экономикалул арардавусса дахIавуртту хъиннура гьарта-гьарза хьунссия.[pullquote]Къазахъисттаннай личIи-личIисса миллатирттал, диндалул агьлу ялапар хъанай бунугу, куннан кув къабувчIусса кIанттурду къашайсса бия. «Многонациональный, веротерпимый народ Казахстана» чивчуну бур республикалул конституциялий. Дакъарив куртIсса мяъна.[/pullquote]
— Цукун бивзри вин Актау, тиккусса агьлу?
— На ацIра шинал хьхьичIгу бивссара та шагьрулийн. Тикку утти диялсса чIалансса дахханашивуртту хьуну дия. Шагьрулуву буслай бусан къашайсса марцIшиву дия. ЧIяру зивурду дусса къатри, жучIара кунна, куннивун кув дурххун дакъая. Гьарица мукунсса къатрал чIарав коттеджру бусса микрорайон дур. Хъуннасса гьарташиву, майданну бур. Жула МахIачкъалалияр хъунмасса шагьру бунугу, халкь цикссагу чансса бур. Хьхьирил зума дакьин дурну, ххуй дурну дур. Гьарица 500 м. манзилданий бур уквасса оьрчIансса площадкартту. Гьамин, шагьрулул гьарица кIанай агьалинан къулайшивуртту дурну дур. Халкьгу цанна дурмунил кьимат бусса бур. Хьхьирил зуманивва ца­ппара километралул лахъишиврийсса гьартасса бульварду бур, лечай ххуллурду, велосипедный трекру дусса. Шагьрулул агьлу бур зузисса, нахIу-хIалимсса, дакIру аьчухсса. ТайнначIа чIявусса бия рувхIанисса кIанттурду. Цалла региондалийн тайннал «Священная земля Мангьистау» учай. ПаччахIлугърал ва президент Н. Назарбаевлул политика дур цачIушиву, нахIушиву, дусшиву хьхьичIун ласласисса.
— ХьхьичIва та шагьрулий чIявусса лак бикIайссия. Хьунабавкьурив вингу тийх лак? Миннал тагьар ци дия?
— Мяйжаннугу, Къазахъис­ттаннай, хаснува Актау шагьрулий, чIявусса лак буссар. ЧIявуми жаваб­лувсса, хъунисса къуллугъирттай бия, цивппагу тайнначIа бусравну, сийлий бия.
ХьхьичIва-хьхьичI ттун бусан ччива 2001 шинал Дагъусттаннал этнокультуралул цачIушиннарал председательну увчIусса Гъумучатусса Юсуп Шахшаевлуя. Ва ялапар хъанай ур Актау шагьрулий 1977 шиная шихунай. Юсуп АьвдурахIманович дачин дурну ия тийх хъуннасса жяматийсса даву. Ва увчIуну ур Къазахъис­ттаннал халкьуннал Ассоциациялул членну. Юсуп ур «Элем Т» тIисса ОО-лул директор. Ва ур Къаза­хъисттаннай мина дирхьусса дагъусттанлувтураву ва этнокультуралул цачIушиннардал каялувчитураву цалчин Дусшиврул орден (II-мур даражалул) ларсъма. Ва лайкь хьуну ур мукуна ДР-лул Правительствалул чулухасса ХIурматрал грамоталун. ХIасил, гъурбатрай жулла цIа гьаз дуллалисса, тийхсса агьулданунгу бусраврайсса лаккучу ия. Ваналгу хIарачатрайну, цIуницIакул зузи дурну дия Актау-МахIачкъала, Актау-Грозный авиарейсру. Мукунна ванал хIарачатрайну тихуннай зузи дурну дия РГВК «Дагестан» программалул трансляция, ГТРК «Дагестангу» зузи дансса пикрилий бия. Мукунма махъ нанисса лак цаймигу бия тийх. Дунияллул дянивсса Каспийскаллал университетрал проректор, профессор Нуруллагь Садыкьов, «Жана-Кумух» тIисса строительный фирмалул хъунама, техникалул элмурдал кандидат Мурад Мухтаров. ХьхьичIва халкьуннал контрольданул председательну ивкIун ия. Бия Дамадановхъул, Аьбидовхъул, Закарияевхъул, Хъусрал-ЧIаратусса МахIаммад Рустамовлул спортобъединениялул председательшиву дуллай 20-нния лирчусса шинну хьуну дур. Бия цаймигу. Цинявппагу зий, захIмат бихьлай, дагъусттанлувтурал цIа лайкьну дуручлай бия.
Тийх личIи-личIисса миллатир­ттал, диндалул агьлу ялапар хъанай бунугу, куннан кув къабувчIусса кIанттурду къашайсса бия. «Многонациональный, веротерпимый народ Казахстана» чивчуну бур республикалул конституциялий. Дакъарив куртIсса мяъна.
Ихтилат бувссар
Андриана Аьбдуллаевал