Ниттил цIуллушиву – оьрчIал цIуллушивур

ris_1«Ниттил лякьлуя арулвагу базу сагъсса оьрчI бизаннав» куну зукьлу бару жува. Цумурцагу хъамитайпалул мукун цIуллусса оьрчIру баншиврул, хъинну ялув бав­цIуну бикIай хъаннил консультациярдайсса хIакинталгу, роддомирдайсса медперсоналгу. МахIачкъалаллал 4-мур консультация шагьрулуву яла чIявусса хъами кьамул буллалимур духьунссар. Нажагьссарагу кьини къадикIай шикку жанахIраву халкь чансса. Ши­ккусса хIакинтурал бусласимунийн бувну, вайннал ца кьини кьамул бан ккаккан бувссаннуяр сайки кIилий ххишаласса инсантал кьамул буллай бусса бур. Ва консультациялий зий 16 шин хьуну дур Ккулатусса Абакардул душ Зарема Гъазиевал. 1988 шинал МахIачкъалаллал 33-мур школагу медальданий къуртал бувну, Зарема бувххун бур Дагъусттаннал мединститут­рал лечебный факультетрайн. Дуклай бунува, зунгу байбивхьуну бур. Зий бивкIун бур медсестрану цал кардиологиялий, яла роддомрай. Институт къуртал байхту, 1-мур роддомрай ординатуралийгу бивкIун, 1997 шинал Зарема бувкIун бур зун ва консультациялийн. ДакI-аьмал хъинсса, цилла давугу ххуйну кIулсса Зарема най буна бавкьуну бур консультациялул коллективрацIун. Циярва оьрмулулгу хъунисса, опытгу ххишаласса хIакинтурачIагума ва бусравну ккавккун, ттун пикри хьунни Заремахь давриягу, хIакьинусса кьини жагьилсса хъаннин хьунабакьлакьисса ма­съаларттаягу цIухху-бусу бан.
— Заремай, цукун, ци низамрайсса дур зул зузи кьини? Циксса инсантал кьамул бара ина гьантлун?
— Жу зий бикIару кIира сменалий – ца кьини кIюрххия ахттайннин, ссят 8-нния 2-ннийн бияннин гамур кьини – ахттая маркIачIаннин, ссят 2-нния байбивхьуну ряхра хьуннин. Гьантлун 25-30 инсан кьамул ару жу. Норма 18 инсан хъанахъиссар. ЧIалачIисса куццуй, жун цикссагу ххишалану кьамул бан багьай. Смена къуртал хьуннин хъинну бувххун, бавкIуну бикIару.
— Цукунсса патологиярдащалсса бикIай оьрчI бан нанисса хъами?
— ХIакьинусса кьини жучIан букIлакIисса, лякьлуву оьрчI бусса хъами сайки циняв бур анемия дусса. Лякьлувусса оьрчI тIайла бакъа хъунма хъанахъи­сса, аномальныйсса кIанттурдугу бур цикссагу. Ми цIанасса чIумуцIун ва инсаннал оьрмулул шартIирдацIун – экологиялуцIун, дуки-хIачIиялуцIун бавхIусса ишру бур.
Ялагу, цIана цалчинсса оьрчI буллалисса хъанниву чIявусса бур оьрмулул хъунисса, 35 шинава бувксса хъами. Му чIумалнин минначIа цимирагу азар салкьи хьуну дикIай. Жун, лякьлувусса оьрчI аьркинсса ку­ццуй хъунма хъанахъаврил ялув бацIаврицIун, ми хъаннийсса, оьрчI булланнинна сукку хьусса, азардугу хъин дуллан багьай.
[pullquote]Гьарицагу хъамитайпалун, шинай цал бунугу, хъаннил хIакинначIан бияван аьркинссар. ОьрчI бан ччисса хъамитайпалул лякьлуву хьуннин зурул хьхьичIва цилла цIуллу-сагъшиву, гьарица базу ххал бан аьркинссар.[/pullquote]
— ОьрчI бан нанисса хъанниву яла жагьилмур ва яла хъунмамур ци оьрмулувусса бур?
— 16 шиная 47 шинайн бияннинсса. Бур ттучIан букIлакIисса хъанниву оьрчI бан къабучIиссагу. Амма ми, нигьачIаврих къабурувгун, оьрчI буллай сукку шай. Жунгу багьай ми чулийн букканнин миннал ялув зурзу тIун. ТтучIа, мукунсса, оьрчI бан къабучIи буллалисса 7 хъамитайпа буссия. Щукру Аллагьнайн, бигьану ялтту ливккунни циняв. ЦIанасса чIумалгу ттул аякьалулу бур мукунсса ца хъамитайпа. Укунсса чIумал вай хъами чулийн букканнин бигьану ссихI бигьин къашай. Жаваблувшинна хъуннасса дикIай.
— Вилла практикалуву яла дакIний ливчIсса иш цукунсса хьур?
— ДакIний личIансса ишру жул давриву чансса къашай. Ларгсса шинал, масала, ттучIан консультациялийн букIлакIисса, оьрчI бан нанисса ца хъамитайпалун оьрмулул 43 шин хьуну дия. Мунил буссавагу ца душ авариялуву бивкIуну, оьрчI бан ччай бия. Амма цуппа бия сахарный диабет дусса, давление гьаз хъанахъисса. ОьрчIан хьуннингу инсульт хьуну бивкIун бия. Цуппагу хъинну бучну бия. НигьачIаву дур, оьрчI къабарча хъина тIисса жухьгу, мунил учайва: «Нигьа мабусари, на мукIрура, гьарзат ххуйну хьунтIиссар»,- куну. Циваннив, жугу паракьат шайвав, пикри буккайва. ХIасил, му хъамитайпалул мяйжаннугу, цила тIийкун, гьарзат ххуйну хьуна. Мунин сагъ-саламатсса душ бувна. Хъунмасса буруккин бувксса кунма бигьа лавгунав навагу.

[pullquote]ХIакьинусса кьини жучIан букIлакIисса, лякьлуву оьрчI бусса хъами сайки циняв бур анемия дусса.[/pullquote]

Ца цамургу буссия захIматсса, къюкIлил порок дусса. ЗахIматну ссихI-пагь тIий бикIайва. Ванин цукунчIав оьрчI бан бучIину бакъая.
Ва хъамитайпа чулийн бу­кканнин, ванил лавай бавцIуну, нава бан нанисса кунма занай бивкIра. Цукуннугу цIуллу-сагъсса оьрчIгу бувну, чулийн буккан барду.
Учин ччимур муври, нигьа­чIаву дусса хъами оьрчI бан нанисса чIумал, жун бигьану къабикIай. Ахир ххуйсса хьуннин миннал лавай бавцIуну бикIан багьай.
— ЦIана чIявусса жагьилсса кулпатру хьунабакьлай бур оьрчI къахъанахъисса. Цири мунин багьана?
— Мяйжаннугу, хIакьинусса кьини му хъунмасса буруккин бутлатисса масъала бур. Хъуни хьуну махъ оьрчI-душ ва бигьа бакъасса масъалалущал хьунакъабакьин, нитти-буттал, мюрщину бунува, лахьхьин бан аьркинссар оьрчIан чIамараллил марцIшиврул ялув бацIан. Ни­ттин кIулну бикIан аьркинссар душ чурххал шаву цукун най дуссарив. ЦичIар дахханашиву хIисав хьурча, хIакиннан кка­ккан бан аьркинссар.
ХIакьину чIявусса, чIивисса оьрмулувусса душру хьунабакьлай бур щар хьуннинма адаминащал гъаншиву дусса, мукун лахъайсса инфекциярду дусса. Ча, оьрчIангу хьуншиврул, цIуллу-цIакьсса оьрчIругу баншиврул мюрщину бунува карчIаваллил марцIшивугу дурурччуну, щищал-дунугусса гъаншиврия мюхчанну бикIан аьркинссар. Гьамин, оьрчIангу, душварангу цала цивппа буру­ччин лахьхьин бан аьркинссар.
— Оьрмулул хъунисса, оьрчIан къавхьусса хъами цукунсса буруккин­ттащал бучIай зучIан?
— ЧIявусса хъами бикIай климаксрал азурда буллалисса, гормоннацIун дархIусса дахханашивуртту хъанахъисса. Чансса бакъар эрозиялущалсса. Муния нигьачIаву хъуннассар, цила чIумал хъин дан аьркинссар.
— Цукунсса маслихIатру бавияв жулва хъаннихь?
— ХьхьичIва-хьхьичI, гьарицагу хъамитайпалун, шинай цал бунугу, хъаннил хIакинначIан бияван аьркинссар. ОьрчI бан ччисса хъамитайпалул лякьлуву хьуннин зурул хьхьичIва цилла цIуллу-сагъшиву, гьарица базу ххал бан аьркинссар. Цукун­сса духьурчагу инфекция ялун личин дансса анализру дулун аьркинссар. Ми гьарзат ххал дурну, цIуцIимур хъин дурну махъри оьрчI буллай байбишин аьркинсса. Му чIумал шай­ссар я «микIлавчIсса» оьрчI, я выкидышру.
Жулва хъами баччибакъасса бур, личIи-личIисса инфекциярдащал оьрчIру буллай сукку шай. Жунгу лякьлувусса оьрчIал ялув бацIаврицIун, мунилцири азардугу хъин дуллан багьай. Ихтилат къуртал буллай, чIа учин ччива циняв хъаннин цIуллу-сагъшиву. Цумурцагу ниттил лякьлуя арулвагу базу сагъсса оьрчI бизаннав. Амин.
Ихтилат бувссар Андриана Аьбдуллаевал