Ххуллурдайсса тагьар ххуй даву мурадрай

fstog_1ХIакьинусса кьини МахIачкъалалив сияхIрайн лавсун бур 100 азарунния ливчусса машинартту. Гьарица зуруй миннул ялун ххи хъанахъиссар 800 машина.
Шагьрулул агьамми ххуллурду бакьин бувну, бахьттагьалтрансса шартIру ххуй хьунни. ЛяличIинува кIицI бавияв Ахъушинскийл цIанийсса куча. Ва ххуллу ххуй бувну махъ кIилий чан хьунни инсантурайн машина щусса ишру.

Шагьрулул ххуллурдайх нех дирхьуну най бур машинартту – бахха-бахханасса, цаннияр ца авурсса, ччарча жулва билаятрай итабавкьусса, ччарчагу дазул кьатIату бувцуну бувкIсса. Машинарттал заназин ххялтIасса муттавагу ххал къашай, ччясса кIюрххил чIумалвагу, хьхьунил хьхьудяризалвагу. Инсантал даврия ва даврийн нанисса чIумалсса пробкардурив аьдатсса сурат дур.
Машинартту чIявуссаксса, ххуллийн увкнансса, ахьттачунан дикIу, пассажирнан дикIу, шупIирнан дикIу, нигьачIавугу хъуннасса дур, хаснува агьали низамрайн захIматну мютIи шайсса жучIара. ХIакьинусса кьини ххуллурдай хъанахъисса ДТП-ттал хIакъи-хIисав дуллан бивкIукун, нажагьсса бухьунссар кулпат миннул щавщи къабивсса. Гъансса, чIахху-чIарахсса, архIал зузисса — цувацугу кIулсса лякъинтIиссар ДТП-ву ивкIусса ягу ивщусса. ЦIанасса чIумал ва ца яла леххаву рутан багьлагьисса масъала бур. Ци чаранну ляхълахъиссар ГИБДД-лул зузалтрал ххуллурдайсса тагьар ххуй дан? Цукунсса захIматшивурттащал хьунабакьлай бур ми цалла давриву? Вай ва цаймигу масъаларттал хIакъираву ттул ихтилат хьунни МахIачкъалаливсса АьФ-лул УМВД-лул ГИБДД-лул ДПС-лул личIисса батальондалул командир, полициялул подполковник Юсуп Сулаймановлущал.
— Юсуп ХхирамахIаммадович, ххуллурдай шагьрулул агьалинан чIявусса бала-апатIру хъанахъаврия гъалгъа тIийнма буру. Цукунсса дия зун ларгсса шин?
— ХьхьичIмур шинах бурувгун, 2012 шинал ххуллурдайсса тагьар цахъи дунугу ххуй хьунни учин бюхъанссар. Масала, ларгсса шинал сияхIрайн ларсун дур 404 ДТП. Миннуву 58 инсан ивкIуну ур, 517 инсаннан цIунцIияртту хьуну дур. ХьхьичIмур шинал хьуну диркIун дур 471 ДТП, 63 инсан ивкIусса, 601 лихха-личча хьусса. ЧIалачIисса куццуй ДТП-тту 14% чан хьуну дур. Чан хьуну бур ливтIуми (- 5) ва бивщумигу (- 84). Ларгсса шинал 69,3% ДТП-ттал бур шупIиртурай багьана хьусса (2011 ш. — 64%). Масала, хIарчIун рульданух щябивкIсса (7-1-10), хьунив ххуллийн бувксса (42 -10 — 70), анаварсса скорострай най бивкIсса (59 — 10 — 85) ва м.ц.
Ххуллурдайсса тагьар цахъи дунугу ххуй даву мурадрай, жу хIакъи-хIисав дарду циняр ДТП-ттал, яла чIяруну аварияртту хъанахъисса кIанттурду ялун личин бувну, батальондалул зузалт чун, циксса бичин бурив ххал барду.
Инсантуран бала-апатIру хьусса чIяруми ДТП-тту цIансса чIумал хъанай духьувкун, хьхьувай къуллугъ буллантIисса нарядру ххишала барду. Зузи барду штабрал зузалт ва полиция хIаласса мобильный группарду. Шайсса чаранну ляхълай, жуща бювхъунни ххуллурдай аварияртту чан дан.
— ЧIявусса ишру хъанай бур бахьттагьалтрайн машинартту щусса. Миккугу чIявуми шупIиртал, захIматсса тагьарданувусса инсангу кьаивтун, лихълай бур. Мукунсса иширттал хъиривлаявуртту ци даражалий дур?
— Шагьрулул ххуллурдай бахьттагьалт мюхчан баврил масъала жу хъуннасса къулагъасралун лавсун буссар. Циняр ДТП-ттал 55,6% бахьттагьалтрайн машина щусса ишру бур (225 -31 — 224). Авариярттал хIакъи-хIисав дуллалийни чIалай бур циняр ДТП-ттава 30,6% бахьттагьалтрай цайра аьй хьусса бушиву (124 – 12 — 118). 2011 шинал бахьттагьалтрай багьана хьусса дур 36% ДТП-ттал. Инсантурайн машина щаврил багьана хъанай бур ккаккан къабувсса кIанай ххуллу лахълахъаву, бавцIусса машиналул махъа хар-хавар бакъа ххуллийн буккаву ва м.ц.
ЦIансса чIумалсса ДТП-ттан багьана хъанай бур ххуллурдай чани лавхъун бакъашиву. Мукунсса тагьарданий шупIиртуран ххуллу лахълахъисса ахьттачу ххуйну чIалай акъар, хаснува машиналул пюрунт цIан бувсса бухьурча. Ххуйну хьунссия укунсса чIумал бахьттагьалтрал, хаснува оьрчIал, янналий чанна лархъсса ци-дунугу духьурча. Бахьттагьалтрайн машина щусса ишру чан бансса чаранну ляхълай, ччя-ччяни буллалиссар «Пешеход» операция. Муния цин лавхьхьусса мюнпат шай. Ххуллурдайсса тагьар ххуй даву мурадрай, хъуннасса даву дуллай бур шагьрулул администрация ва ххуллул мюхчаншиву дузал дуллалисса комиссия. Шагьрулул агьамми ххуллурду бакьин бувну, бахьттагьалтрансса шартIру ххуй хьунни. ЛяличIинува кIицI бавияв Ахъушинскийл цIанийсса куча. Ва ххуллу ххуй бувну махъ кIилий чан хьунни инсантурайн машина щусса ишру.
ХIасил, махъсса шиннардий МахIачкъалалив бахьттагьалтрайн машина щусса ишру мадара чан хьунни. ХьхьичI циняр авариярттал 70% мукунсса ишру бивкIхьурча, утти 56% бур. Амма уттигу аьркинсса куццуй чирахъру бивхьуну, чанна бувну бакъар инсантуран чIявусса апатIру хъанахъисса Шамиллул проспект, Каспийскаллал шоссе, МахIачкъалалия Ленинккантливсса ххуллу, Убекиннал шоссе. Хъунмасса буруккин бутлай бур, машина щусса инсангу усса кIанай кьаивтун, шупIиртал ливхъсса иширттал. 2012 шинал мукунсса 40 иш хьуну бур. Миннава кIул увну, жаваблувшиннарайн кIункIу увну ур 16 шупIир. Укунсса иширттаву хъунмасса кумаг шайссар бардултрал бувсмуния. Амма жулва инсантал, полициялущал гъалгъа тIун къаччай, цанма ккавкмур кIучI буллай бур. Укунсса ишру хъунмурчIин чIявусса инсантал лагма-ялтту бусса кIанай хъанай бунугу, цичIав бусансса инсан къауккай, мунияту ливхъсса шупIир лякъингу хъинну захIмат шай. Сант дирирну дуна тавакъю бавияв жулва агьалинахь, агана зува укунсса иширттал бардулт хьурча, баян бувара жуйн 99-66-30, 99-66-59 ягу 02 телефоннавух куну. Жугу зуяту цичIав кIул хьун къабитанну.
— Инсаннайн машина щусса чIумал мудан шупIирнай аьй дуллан бикIай, жаваблувшиннарайнгу так ми кIункIу бай. Бахьттагьалтраягу дакъарив тIалавшинна дикIан аьркинсса?
— Мяйжаннугу, жулва халкь бикIай ххуллул низам так шупIирнал дуруччин аьркинсса кунма. ДПС-лул инспекторнал аьй дурсса чIумалгу тарс бацIлан бикIай. ШупIирнай куннасса жаваблувшинна ахьтта наниманайгу дуссар. Так миннал кIивайнналвагу ххуллий куннал хIурмат куннал буллан бивкIукунни, ххуллийсса апатIру чан хьунтIисса. Ца чулуха шупIиртал бур, бахьттагьалтрал ихтиярдугу ккалли къадурну, бахьттагьалт лахъан ккаккан бувсса кIанттурдай ми хьхьичI итакъабакьлай, бацIан буллай бур машинартту бахьттагьалтрансса ххуллуву. Вамур чулухагу бахьттагьалт бур цукунчIавсса жаваблувшинна дакъа, биччибакъа сукку тIий. Масала, ми лахълай бур ххуллу бири-биривний, занай бур машиналул ххуллийх, ца-ца чIумал хIарчIунгума. БацIан бувсса машиналул махъа ягу цува шупIирнан къачIалачIисса кIанава цакуну ххуллийн уклай ур. ЧIявуну машиналухьхьун бириллай бур бугьарасса инсантал ва оьрчIру. Бугьарами – цалва бюхъу-хъит чан шаврийну, оьрчIругу – биччибакъашиврийну, гьанавиххишиврийну.
Ххуллул низам дуруччавриву оьрчIан эбрат ккаккан дан аьркинссар нитти-буттал. Амма чIявумур чIумал ми цивппа низамрава буклай бур, цалагу, оьрчIалгу оьрмулун нигьачIаву дусса тагьар хIасул дуллай. ОьрчIал цала ялттутувашиву ва хъуниминнал биччибакъашиву сававну, МахIачкъалалив чIярусса ДТП-тту хъанай дур оьрчIру хIаласса. 2012 шинал мукунсса 61 ДТП сияхIрайн ларсун дур. Миннуву 5 оьрчI ивкIуну ур, 66 оьрчIан личIи-личIисса цIунцIияртту хьуну дур.
— Шагьрулул агьали ххуллурдайсса пробкарттал азурда буллай бур. Ци чаранну ляхълахъиссар тагьар къулай дан?
— ХIакьинусса кьини МахIачкъалалив сияхIрайн лавсун бур 100 азарунния ливчусса машинартту. Гьарица зуруй миннул ялун ххи хъанахъиссар 800 машина. Шагьрулул ххуллурду бакьин буллалаврицIун бавхIуну, му бала машинарттаща тархъанну бачин хъанай бакъар ххуллурдайх. Му бакъассагу, ххуллурдай пробкартту хъанай бур шагьрулий ччя-ччяни чани лешлашаврицIун, светофорду къазузаврицIун бавхIунугу. Ялагу, МахIачкъалалив шагьрулул дязаннив бур чIявусса базарду ва затру дахлахисса кIанттурду. Миннул чIарав бакъар машинартту бацIан бансса стоянкарду. Ми цимурцаннуцIун – ххуллул низамрава буклакисса шупIиртал ва бахьттагьалтгу. Укунсса шартIирдай, маршруткарттугу бири-биривний бацIлай бур.
Ми чIявуну пробкартту хъанахъисса кIанттурдай жу бацIан байссар ДПС-рал наряд, ялув бацIаву даншиврул.
Укуннагу ххуллурдайсса тагьар чIурусса душиву къагьану, хъатIал кортежиртталгу хъиннура захIматшивуртту хIасул дуллай дур.
— Юсуп ХхирамахIаммадович, кIицI лавгсса масъаларттугу хIисавравун лавсун, ххуллурдайсса тагьар ххуй дан ци чаранну ляхълай буру зу? Ци захIматшивуртту хьунадакьлай дур?
— Гьарица идаралул кунна, жулгу дикIайссар дансса давурттал план. Му пландалийн бувну, ххуллий мюхчаншиву дузал даву мурадрай, ларгсса шинал жу барду цаппарасса профилактикалул операцияртту: «Пешеход», «Скорость», «Трезвость», «Внимание – дети» ва м.ц.
Мудан дуллай бивкIру административ аькIри къадуллалими ялун личин бансса рейдру. ХьхьичIмур шинах бурувгун, ххуллул низамрава бувкми ххишаласса ашкара бан бювхъунни.
ХIакьинусса кьини вай шартIирдай зузисса жул подразделениялучIа дакъар диялсса авто ва спецтехника. Патрульданул машинарттаву бакъар цавагу бортовой компьютер. Дакъар ДПС-рал зузалтран чара бакъа аьркинсса техника. Жул хъуннасса вихшала дуссия «Повышение безопасности дорожного движения на 2006-2012 г.г.» федерал программалийн. Амма мунилгу жу дузал къабунну.
— Ихтилат къуртал буллай, ци учин ччива шагьрулул агьалинахь?
— Агана ххуллий мюхчаншиву дузал даврил хIакъиравусса масала-суал, маслихIат бухьурча ягу жул зузалтрая рязий бакъасса кIанттурду бухьурча, оьвчияра тIайланма ГИБДД-лул ДПС-рал личIисса батальондалийн. Жул вихшалдарал телефон: 99-66-59. ДПС-рал личIисса батальондалул командир – 99-66-02.
Жул адрес: МахIачкъала, Аьзизовлул цIанийсса кIичIиравалу, 22-мур къатта.
Махъ буллай ура, зу гьаз бувсса масъала къулагъас къадурну къабитантIиссар.
— Барчаллагь, Юсуп ХхирамахIаммадович. Умуд бур, зул зузалтралгу, шагьрулул агьалиналгу хIарачатрайну, жулва ххуллурдайсса тагьар ххуй хьунссар тIисса.
Ихтилат бувссар
Андриана Аьбдуллаевал