Уссал усттар Ибрагьин – Самаралул чIюлушин

fog_9Цувалусса предприниматель ягу яла чIиримур бизнесрал тархъансса художник – укун учин бучIир Самаралий яхъанахъисса Ибрагьин ХIамадовлуйн. Ибрагьиннул ляличIисса статус бур. Му ур Волгалийсса шагьрулул сагъ-саламатсса аьламат (достопримечательность). Мунан цанмавагу кIулссаххай бакъара цува Самара шагьрулул символ хъанай ушиву.

— Макьалалун цIа диша «На Уручратуссара» тIий, мукунни чичин аьркинсса, — тIий ур Ибрагьин аьнтIикIасса ттуплилухагу зий. – Сурат рищун ччай бурав? На чIири чартIи бувну акъарахха. Лахьхьува учивияв, на, лажингу пар-партIи дурну, хIадур хьуну икIантIиссияв. ЧIирттаравугу за бакъарчала, сурат ххуйсса хьурча. На уссул чIанулу мяр бишланнача, ина сурат рища, ххуйну агьантIиссара…
Бюхъай Ибрагьиннун кIулнувагу къабикIан, цува Самара шагьрулул символ хъанай ушиву. Шагьрулул ца агьаммур площадь Самарская Ибрагьин акъа цукун чIалантIиссарив къакIулли ттун. Му площадьрай бур ттизаманнул машлул центр «Вавилон», СССР-данул мюхчаншиврул министрну зий ивкIсса Дмитрий Устиновлул бюстращалсса сквер, кIанттул «Белый дом», губернаторнал резиденция, Георгий Победоносецлул храм. Миннува площадьрай бур Ибрагьиннул зузи кIанугу.

[pullquote]ХхюцIалла шинал лажиндарай ва даврий зий ххюцIалла кьини игьалавгхьунссара игьалагарча.[/pullquote]

Му кIанттайн «Ибрагьиннул будка» учай. Ибрагьин ХIамадов уссал усттарди. Шагьрулул агьалинал мунайн хIурматрай «Самарская площадьраясса Ибрагьин» учай.
Гьарза-гьартасса, ххуйсса киоск бур тIисса ттухь ур Ибрагьин: «Бахчаву цира ва киоскрахун? Мах, пластмасса хIала-ккаласса химия, див? ЧIивиний ятту канаки буллай икIайссияв зунттаву. ЯттичIан къалавгни школалийн занай уссияв, буккин, чичин, хIисавртту дан лахьхьин. Хиялмур бия ттул машгьурсса хIухчу хьунсса. «Свинарка и пастух» кино ххал дурссарив? На ххюйлла ххал дурссар. ЯттихIухчу хьун ччай уссияв, яла Совет Союзрай машгьур хьуншиврул. Уссал усттар хьура амма! Къамашгьурсса. Уссал усттартал машгьурсса къабикIайссар.
Амма на къапашманна. Цахъисгу»,- тIий ур.
Усгу тиннай дирхьуну, айишай ялагу:
— Ттул кунмасса будка Самаралий цаягу уссал усттарнал бакъассар. Ва шамилчинсса будкар ттул. Цалчинмур бивхьуссия нава Самаралийн ивзун шанна – мукьра шин шайхту. КIулсса тIаннул усттарначIату тахта-тIама тIалав дурссия. Стройматериаллу таний кьюркьусса дия. КIилчинмур киоск бувссия арс Камил увайхту. Зувира шинай зий ивкIра муниву: гъилисса бия. Так къумашиву дия, клиент кьамул ансса къулайшинна дакъая…
Уттирив Ибрагьиннул будкалийн «демократиялул лавка» учин бучIир, 11 квадратный метра дусса аппартаментирттаву дустал, гьалмахтал дуссухун батIайсса кIану бур. Киоскалий уссал усттарнал будка бушиврий чIурчIаву дуллалисса ягу будка тания-танийн зий буссарив бусласисса уларагу дакъар. КIанттул агьалинан кIулссар Ибрагьин тачIав даврийн чIал къашайшиву. КIюрххил ссят мяйра хьуннина га будкалул чIавахьулттичIа кьутI-шутI тIий чIалантIиссар. КIинтнил чIумал чIалнингу жалюзилул щуттардивух хIисав хъанантIиссар ттукIрал чани – усттар зий уссар. Бигьалагай кьинирдащалгу дурагу дусшиву дакъассар.
— ХхюцIалла шинал лажиндарай ва даврий зий ххюцIалла кьини игьалавгхьунссара игьалагарча, — тIий ур.
Му хъун махъ бакъар. ДакI хъуншиву цирив къакIулсса Уручратусса хIухчу-чувнал будкалуву ца баян бавур дуссарагу: «Багъишла увара, усру марцIну дакъа кьамул къадувара».
Вузраву дарс дихьлахьисса ца хъамитайпалул га баян баврийн ябияйхту учай: «Мегаситилуву (Самаралийсса машлул центр – бувчIин баву авторнал) вийн ссюрхъ щуну ягу вихун бахчуну, багъишла ити чинма къауккантIиссар. Уссал усттарнал баян бавривусса хIалимшиву ххал да!».

Ккавкказуллал стиль Волгалул зуманицI
2007 шинал март зуруй 50 шин хьуну дур зунтталчу Ибрагьин Самаралийн (танийсса Куйбышеврайн) ивзун. Самарская площадьрай будка бивхьусса кьинигу хъинну дакIний дур ванан: 2008 шинал май зурул ряххунний мукьцIалла шин хъанахъиссар Ибрагьиннул Самарская площадьрай зий айивхьуну. Гъинтнил кIирисса гьантрайгума бакIрая тIакьа чан къадай Ибрагьиннул. Январь зурул замгьардал ушанка-кьяпа бишин ай бакIрай хансса лаккучу.
Ватандалийнгу лагай ва зунтталчу-уссал усттар гьар шинах.
— Хъун ххуллу бакъархха, ца кьини шай поездрай Астраханнайн ияннин, тиччагу МахIачкъалалив иян 12 ссят гьашай, тиччагу Уручрав, буттал шяравун, иянгу кIира-шанна ссят шай. Уручрав ттул ссурахъу Нажмуттин АхIмадов уссар яхъанай. Цалва ятту, гъаттара бур мунал. УчIай ттучIангу, нагу лагара нава оьрчIний ятту канаки байсса кIанттурдайн. Ца кьини – тихунай, ца кьини – шихунай занай, зунттавух уклан икIара. Зунттаву личIи ци даххана хьунссар? Зунттурду бу-буний бур, сукку къахьунссархха.
Уручрав акъасса, лагара Каспийскалийнгу. Тикку хъунама арс ХIаммад яхъанай ур. Ттул фамилиялуву цар дусса хIарп «м», муналмур цIаниву кIива «м» бур. ДикIанссарчала му грамматика. Арс «Газельданий» зий ур, шанма оьрчI бур. Гьунттий арснал оьрчI Ибрагьин учIантIиссар Оренбурграя. Оренбурграй ци дуллай ур учав? Соревнованиярттай уссия. Жул Дагъусттаннай гьарма – спортсменни, я боксер, я лачIунукку.
Ибрагьиннун 15 шинни, му командалуву ур, СамаралийхчIин гьантIиссар яла шавай.
Ина Ккавкказнаву хьуссарав? Вин къакIуллив зунттаву къюмайтIутIи къаххяххайшиву? Нувщи, къур, щюлли хъюрув шайссар зунттаву, цирдагу хъинну нахIусса. Зунттаву гьарзатрал тIин личIиссар, щяикIу, дуки, увччуну уссара, лякьа дуссар дурцIуну, амма ялагу ишттахI буссар. Дуки-хIачIия ххуйсса дуну, организациялул кьамул дуллай дуну. ЦукунчIавсса химия дакъассар зунттаву, жува шагьрурдай удобрения канай буру!
1957 шинал маччасса щарссаничIан увкIссияв Куйбышеврайн, шиккува ливчIунна. Циван учав? Щин кIулссар? Таний шагьрулий стройкарду хъинну чIярусса дия, щиривкIусса оьрму нахIу лавчIхьунссия.
Тай къатри ттул хьхьичIри дурсса. Ва кIанттайгу анжагъ баракру бия, Воскресенский базар буссия, трамвай занай буссия…
ЧIавасса зунтталчу стройкалийн къаагьну ур, автохозяйствалийн зун увххун ур, арцугу ляркъуну шавай гьансса пикрилий. Уссал фабрикалийн ученикну зун увххун, даву лахьхьайхту, фабрикалул хъуниминнахь тавакъю бувну площадьрай будка бивхьуну бур, 20 шинай зий ивкIун ур фабрикалул биялдарай. Тания махъ чIунну цукун даххана хьурчагу, ябувну бур цала ччатI.
Уссал усттарнал даву – му навт бувккун, бавххуну бучIайсса арцул мугьали бакъар ягу китайнал ширпотребрал дахху-ласулул аьмал бакъар. Микку гьарца кIапIикI лякъайссар кьютIилттул тIайлану увкусса кьутIлийну ва ххал-ххалаххи магьирсса карунниву тIуркIутIи буваврийну. ХIасил, захIматрайну ва так захIматрайну. 1957 шиная шинай уссал усттарнал ярагъ каруннива щяв къабивхьуну бур Уручратусса Ибрагьиннул. Мунан ххирар тикрал буллан: «Уссал усттарнал мудан цанмагу, цала кулпатрангу нагьлихун букансса ччатI лякъинтIиссар. ТачIав я мискин къахьунтIиссар, я давлатлув».
Нихъри цIакь бувсса ттупливгу залуннахьхьун буллай, лорднал кунна алвагьну бакIгу кIутIу дурну, Ибрагьиннул учай: «Лаххи! Ххарину тIатIаннав! Вай ттуплащал утти ттучIан къаучIантIиссара ина, трактор ялун дакьирчагу нихъри къабуцантIиссар».
Нину Алпатова,
«Ислам» журналдания (26.02. 2011 ш.)
Таржума ПатIимат Рамазановал