Дуссар Лаккуй Ссухъиящиял шяравалу

ilfoto_3Лакку билаят. Ванил хъазамравух дуртсса чарслуха лащай ттун жулла дарардал зума-къирагъирттай кюртти бувсса шяраваллу. Чарслуйсса тIункри ранг-рангсса дикIайсса кунна, жулла шяраваллаву яхъанахъисса инсантурал багьу-бизугу, гьай-гьай, аьдатругу цинна лархьхьусса дахханашивурттащалсса дикIай. Буниялагу, ца ссигъасса затну чIалан бикIай ттун ца-ца кIанттайсса шяраваллаву чIявусса халкь яхъанай бикIавугу, гамур шяравурив чансса халкь бушаву. Бухьунссар ва ишгу лагмасса аьрщарал буллугъшивруцIун бавхIуну.

ХIажимурад ХIусайнов
2010-ку шинал дурсса переписьрайн бувну, Ккуллал райондалийсса Ссухъиящиял шяраву яхъанай усса ур 263 инсан. Ва шяравалу цурдагу дуссар райондалул ухссавнил чулух, Щуну-зунттул чулинмай бурувгсса ца бакIуй. Утти кIи дур. Лаккуйнгу махъсса гьантрай лув бивхьусса, чIатIи марххала бувунни. Бунияла ганиннин ххуллурду луххал «чIанпIа» тIий, интниха лахьлахьисса кьинирду дуссия. Бургъил чулинмай бурувгсса кIичIирттал зума-къирагъирттайхгума ккаччил мечI ххявххун бия. Марххала буварчагу на Ссухъиящиял шяравун лавгсса кьини дяркъу дакъасса, ца Аллагьналла чIатIи мурадиран дуллусса кьинилуха лархьхьусса дия. Вихьуллал ва Ссухъиящиял шяраваллал цасса администрация буссар. Мунийн бувну, на хьхьичIмур кьини икьрал дурссия, ва администрациялул хъунама ХIусайнов МахIаммадлул хъиривманащал, Ссухъиящиял шяравасса Щейхов ilfoto_1Щейхлущал нава вайннал шяравун шиккусса школалия ва ФАП-рая жулва «Илчи» кказитрал буккултрахь бусан учIантIишиву. Му кьинигу хьуна, ялув кIицI бувсса кьяйда, марххала бувсса декабрь зурул ххуллун кьини. Буниялагу, циксса жулва инсантуран оьрму бутан тIабиаьтрал хъинну захIматсса мутта буллуну бухьурчагу, ци чIумал ябитарчагу шийсса тIабиаьтрал лишаннах, ттулламур дакIниллив муданмагу ххаришиврул бувцIусса къукъу гьаз бувай. Вихьлияту Ссухъиящиял шяравун дурагу дуссар ца километра ва дачIи. Явара ва манзилданул лахъишиврийгу вин гьахьунтIиссар дакIнил макьу гьулусан дувансса суратру. Марххалттанил худурдалун кIучI хьусса зунттурду, ссимиялтту къабиллай тиву-шиву зунттурдал чурххардий янилун дагьлагьисса ххяллал, щамарал парчралгу сурат дучIан дуллай дуссар. ЧувчIав ятту-гъаттарал дукансса къачIалачIисса кьини дунура, Вихьуллал Хъун Кьурбан най ия, ца яттил кIапIалгу дурцуну, Оьмал бакIул чулухунай. «Аманарчу, Хъун Кьурбан, ми яттин ва марххала бувсса кьини ча ци дириянххура, шаппа битавияв», — учайхту: «Буссар ттул вайннул хьхьимичIирттах марххалттанила дуканмур лякъин хьунсса кунмасса кIануча, тиккун бувцуну най ура», — куна. «Туну щалва оьрму яттихIухчуну гьан бувсса инсаннан кIулхьунссархха шийсса ишру», — куну на ххишала суал къабуллуссия. Хъарттай ратIув ияйхту чIалан диркIуна ттун ттулла «хIалу». Цахъи бакIлавайсса ххуллу битайхту, ивунав на Ссухъиящиял зумащарнийн.
Жула чIарав оьрму байбишай чIивисса оьрчIал аьтIисса чIунийну, оьрму байлитIавугу жура тIайла дуккару аьтIий. Мунияту хIакинтуралгума маслихIат буллай бур аьтIун ччисса чIумал аьтIун аьркинссар тIий. Му чIумал мукьащал чурххавату дуккайсса дур жунна заралсса затру. Вана ттул хьхьичIгу дия Ссухъиящиял жяматрал Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилий жанну кьурван дурсса чиваркIуннал цIарду абад дуллалисса гьайкал. Явара ва гьайкал цурдагу архниятура чIалай дия. На так-такну кIицI къадулланна ва шярава аьрайн лавгсса арамтуннал цIарду. Амма ялув кIицI бувсса кьяйда, лавгмур дакIния къалагайсса инсантурал бучIантIимургу гьартасса бикIайссар. ДуртIуссар Ссухъиящиял арсру, буттахъул, ласру аьрая зана къавхьусса ниттихъал, душварал, хъаннил, цикссагу кIичIурду мукьал. Шярава аьрххилий наниманахь: «Ххуллухъин буваннав», шавай наниманахь: «Авурав, инжит хьурав?», — тIутIиний кунма чIалай бия ва гьайкалданун бацIан бувсса зунттал кьунгу ттун. Ванил чIаравра дия 2007-ку шинал Дахадаевуллал райондалийсса Щадун тIисса шяраваллищал дурсса хьунабакьаврин хас дурсса улагу. Ххуллул тамур чулухгу – шанма кIалабарз, хатIардаяту жухьва бурувччуну бикIияра тIисса.
ХIатта ттула Ссухъиящиял шяраваллищалсса хьунаакьаву пашмансса пикрирду дакIнивун бувххун дайдирхьуну диркIхьурчагу, ттул дакIнил макьумур хъисгу зия къархьуна.
Увцунав на Щайх Оьмаровичлул нава дакIний бувгьуну най ивкIсса Ссухъиящиял школалийн. Гьай-гьай, школа бусса шяравалу му сагъсса шяраваллин ккаллишиву цинявннан кIулсса зат бур. Чансса классру бур Ссухъиящиял школалий. Шикку ия 12 дуклаки оьрчI ва 4 учитель. Школалул хъунмурну зий бия НикIаева Асият Аьдиллул душ. Ва Хъун ЦIувкIрату Ссухъиящиял шяравун щар хьусса хъамитайпа бия. Шиккува зий бия ялагу Ссухъиящиял шяравасса Исмяилова Кьурбан-ПатIимат ва Аьйдалаева Рукьижат. Зий бусса бия шикку мукунма Вихьлиятусса Жалилова Жумяъгу. Ва учительница ттун, га кьини аьркинсса иширайн лагаврийн бувну, школалий бакIрайн къабагьуна. Асият Аьдиловнал бувсуна ттухь:
— На хъунмурну зузисса Ссухъиящиял школалий ур 12 дуклаки оьрчI. Мигу 1-мур классраву – ца, 2-муниву – мукьа, 3-муниву – шама, 4-муниву – мукьа оьрчI ур. На шикку зий бура 1967-ку шиная махъ, школалул хъунмурнугу – 1989-ку шиная шинмай. Муниннин шикку зий икIайссия Аьбдуллаев МутIалли тIисса, хъинну оьрчIан тарбия дулаврил чулуха хъуннасса пишакаршиву дусса учитель. ЦIана, нава бакъассагу, шикку зий бур Исмяилова Кьурбан-ПатIимат тIисса учительница. Ванил дарсру дихьлай хьуну дур 53-нния лирчусса шинну. Ва бур «Дагъусттаннал лайкь хьусса учитель», «Почетный работник общего образования РФ» цIардан лайкь хьусса учитель. Бур мукунма Аьйдалаева Рукьижат тIисса учительницагу. Вагу «Почетный работник общего образования РФ» цIанин лайкь хьусса учительли. Ванилгу учительнал пишарай зий хьуссар 39 шин. Бур школалий зий мукунма АьвдурахIманова Халисат тIисса техничкагу. Ванийн хъар дурну дуссар мукунна оьрчIан ахттайнсса дулайсса давугу. Жул оьрчIан цал ахттайнсса дукан ккаккан дурну дур 13 къуруш. Ми арцух жу Вихьуллал шяравусса ттучандалия ласару ахттайнсса дувансса дуки-хIачIия. Жу ласару гречка, ппиринж, ккунукру, дикIул консерварду аьнакIи ва цамур, нацIу-кьацIугу. БувчIлачIисса зат бур 13 къурушран хъиннува гьарта-гьарзасса ссупра тIитIин къабюхълахъишивугу. Винма чIалай бур жул классирттаву дяркъу дакъашивугу. АцIра тонна хъуручIул дирчунни жучIан классру гъили буллан. Школалий зузисса 4-гу учитель ур лахъсса кIулшиву ларсъсса пишакар. Жу кIулшиву дулаврил чулуха гьану бивзсса оьрчIру Вихьуллал школалийн жучIату лавгун махъгу, хъинну хьхьичIунну дуклай бикIайшиврия буслан бикIай. Учин бюхъанссар, улу, сайки, ца-кIия личIаннин, циняв жул шяравасса оьрчI-душру дуклан буххайшивугу. ТIабиаьтрал иш буссарив, юхссагу цамур иш савав хъанай буссарив, чIявуми хIисаврттал чулуха хьхьичIун ливчусса бикIай.
Ванил тIутIимур тасттикь буллай Аьйдалаева Рукьижатлул ххи бувуна:
-На дарс дишайсса 1-мур классравун лагайсса МахIаммадова Абризат тIисса душнин уттинин чичин, буккин лавхьхьунни. ХIарачат буллалисса, ца гьунарданул заллусса душ буккансса уттива чIалай бур, — куну.
Школалул чIивисса коллектив бухьурчагу, вайгу рязину бия цалва хъунмур Асият Аьдиловнаяту. Буниялагу, ялун урувгсса чIумал ваца ва чIивисса школалий буруккинтру бакъасса кунма чIаларчагу, (хIатта вайннал цалва буруккинттаяту ттухь цичIав къабувсун бивкIхьурчагу) аьлтта чIалай бия классирттал нузру, поллу даххана дуван чIун хьуну душивугу. Ялагу ца ттунма хIисав хьусса затну хьуна, ва школа бувсса кIанугу къатIайлану личIи бувсса кIану бушиву. Циван учирча, школалувун буххайсса аьмсса нузру ухссавнил чулиннай дурургсса дия. ОьрчIан переменалий тIуркIу тIунсса кIанттугу хъиннува чансса бия. На вай затру оьванма кIицI буллай акъарача, Вихьуллал шяравусса аьмсса администрациялул цалла дувансса давурттал сияхIравун ласун бучIисса затру бушивуну кIицI буллай ура. Циван учирча, Аьрасатнал Конституциялийн бувну, циняв жулва инсантурах бургавугу, оьрму бутансса хIалурдугу цакьяйдасса дикIан багьлай буну тIий. ХIатта нава учительтурахь цичIав къаувкухьурчагу, ттун махIаттал бивзуна 13 къурушрансса ахттайнсса оьрчIан дулару увкусса ишгу. Москавлив 26 къуруш метролуву цал гьан дусса чIумал, тийхми оьрчIангу дулайривав вайра 13 къурушрансса ахттайнсса? Гьич му вих хьунсса зат бакъар. Буниялагу, иширах бургарча жува гьаварай яхьун аьркинну буссарив къакIулли. Ва масъала, тIайлар, шяраваллил администрациялийн къабагьайсса бухьурчагу, Дагъусттаннал КIулшиву дулаврил, Соцразвитиялул министерствардайн буккан бучIия, оьрчIругу жулва бухьувкун. Учала бурхха: «АькъатIинан ччатI бакъассар» тIисса. На икрам буллай ура Ссухъиящиял шяраваллил школалул, оьрчIал хьхьичI дунияллул аьламатру тIитIлатIисса учительтурал хьхьичI!
Хъирив на хьунаавкьуссияв Ссухъиящиял шяраваллил ФАП-раву зузисса фельдшер Амирханова ПатIимат Кьурбаннул душнищал. ФАП-ралми къатририв авурсса, уттизаманнул къатри дувай кьай-кьуйлия дурсса дия. Учин бюхъанссия, шагьрулийсса цIуллушиву дуруччаврил идарарттал къатраяр ссалчIавгу яларайсса дакъая куну. ХIукуматрал баян бувсса «ЦIуллушиву дуруччаврил иширттаву модернизация дуллалиссару» тIисса иширттал барашивуну хъанай дия Ссухъиящиял шяравусса ФАП-рал къатри. Шиккува ттунма ххуй бивзсса цамур затгу кIицI буван ччива. ПатIиматлул бувсуна къатри гъили бавугу душиву ттукIрай зузисса радиаторттавун антифриз дуртIусса кьяйдасса. ХIасил на ва иширалгу рязий увунав. ПатIиматлул бувсуна ттухь укунсса затругу:
— БакIраяту жул шяраву бивкIссар «Колхозрал роддом» цIанилусса цIуллушиву дуруччаврил идара. Яла, махъ, 90- ку шиннардий тIивтIуну бур ФАП, яни фельдшерско-акушерский пункт. На 1987-ку шинал къуртал бувссар МахIачкъалаливсса Дагъусттаннал медучилище. Га къуртал бувния махъ, яни 1988-ку шиная шинмай, зий бура шикку. БакIраяту на шикку зий бикIайссияв акушеркану. 2005-ку шиная махъ зий бура фельдшернугу, ФАП-рал хъунмурнугу. Нагу, ца техничкагу бакъа, шикку цама цучIав акъассар. Жул шяраваллил участкалул хIакинну хъанахъиссар Вихьуллал шяравусса амбулаториялул хъунмур Кьадирова КьурбанПатIима. Ва, чара бакъа, зуруй цал бучIайссар шяравусса циняв къатравух буккан. 2010-ку шинал вай къатри дувайхту, нава алжаннувун багьсса кунмасса иш бур. Зунсса гъира хъиннува гьаз хьунни. Чансса халкь яхъанахъисса шяравалу духьувкун, на ттулла даву сантирай дуллан хIарачат буллан бикIара. Цал кIюрххил ссят урчIунния, ацIния цара хьуннин кьамул бувара ттучIанма бувкIми. Яла лагара шяравух мюрщи оьрчIах буруган. Мукунсса, ца шинайн биллалисса, оьрчIру бур цIана ряха. Мукун лавгний, на шарда дуван ккаккан дурсса, хIакиннал чирчусса процедурардугу дувайссар. ХIатта зунсса ссятру ккаккан дурну духьурчагу, на хьхьу-кьини къакуну оьвтIинийн мудангу лагайссара. ЗахIматсса къашайшала ухьурча, «Анаварсса кумаграйн» оьвчайссар. Школалийн лагайссара цила чIумал дуван ккаккан дурсса прививкартту дуван, — буслай бур ва.
Ссухъиящиял шяравун лавгсса кьини, Щайх Оьмаровичлул ттухь бувсуна, цаппара кьинирдал хьхьичI шиккун бувкIун бивкIшиву жучIанма газ ча буцин бурив ххал буллалисса «Газпромрал» зузалтгу. Ванал бусаврийн бувну, Ккуллал райондалийн газ яла гъанмур кIанайх буцавуну хъанай бусса бур Ахъушиял райондалийсса ТIантIиял шяравату, Ссухъиящиял шяравун. Яла шикку буван багьлай бусса бур газ кьюч бувайсса компрессорду бусса станция. КъакIулли ва цIунилгу жунна ккаккан дуллалисса «кканпитI» дуссарив, юхссагу бунияласса хавар буссарив. Жулва халкь ссавур дусса бурхха, ялугьланну ци хъанан бикIайрив. Га кьинирив Ссухъиящиял шяравун щин дурцусса бургъурду микIлавчIун, пIякь увкуну, МахIаммад ва КьурбанмахIамма тIисса арамтал чIатIращал ва муххал тталлащал лавгуна щин нанисса бургъурду бакьин буван шайрив ххал буван. Буниялагу, зунттал дарардавусса жулла шяраваллаву буруккинтту чансса къабикIай. Къатри гъили буван жулла шяраваллаву ттигу бя ишла буллайнма буссар. Циваннив къакIулли Дагъусттаннал Соцразвитиялул министерствалул укун оьрму бутан захIматсса кIантту буну тIий, ХIукуматрал чулуха кумагран, шяраваллаву яхъанахъисса учительтурал оьрму цахъисвагу бигьа буваншиврул, дулун ккаккан дурсса къатта гъили бувансса ччуччиялухсса арцу, та багьана, ва багьана буллай, кIира шинни учительтуран къадуллай. Улу ва ялув кIицI бувсса министерствалул Дагъусттаннал Конституциялул судрал бувсса хIукмугума биттур къабуллай бур. ХIасил, ттул ххаллилсса, дакIру гьартасса Ссухъиящиял жямат. ДучIанхьуви зучIангу байраннал кьинирду.
Ахттайнмай баргъгу бивтун, зунттал дарардавусса, бакIурдийсса марххалагу цIай-цIай тIий, чIалачIимунил сий хъиннура дучIан дуллай дия. Ссухъиящиял шярава увккун, бакIъялавайсса ххуллийх ачайхту, ттун хьунабавкьуна Вихьлияту дарсирая нанисса 9-мур классраву дуклакисса МахIаммадова Аьйша ва Аьлиева Сильвия. Ва ялун нанисса ник жула яруннилу душиву тасттикь буван, на вайннащал кIулгу хьуну, суратгу рирщуссия. ЯхI бувара душрув, буттал шяраваллил цIа лахъ дувансса яхIлувтал хьун!