ЦIусса шинавун гайва пикрирдащал

redaktorАьжаивсса, гьалаксса пикрирду дакIнивун бутлатисса шин дия ва жуятура яла нанисса шин. Тирхханнугу, пашманшивугу, умудругу, аьратталшивугу архIал дачин дурсса. Кказитрал зузалтрангу, хаснува миллатирттал мазурдийсса кказитирттал зузалтрангу, аьратталшивугу, захIматшивугу чан дакъая. Баххана хьунни жул хъуними, даххана дунни цурдара жул ялувсса идара. Комитетрая министерствалийн кIура дарунни. Жул (миллатирттал мазурдийсса кказитирттал) статус тIурча хIакьинусса кьинигу тIардая, хавардая мяълумсса даражалийн биявай бакъар. «Ай, президент миллатирттал кказитирттая рязину акъар», учай. «Ай, зунсса арцу нахIакь зия лаглай дур», учай. «Ай, редакциялул зузалт хъунив хьуну бур», учай. «Ай, интернетраву щурун хъанай бакъару», учай. «Ай, ца холдинг дурну, циняв хIала бичирча хъинссар», учай.

Жу, тIурча, хавардахгу, тIардахгу вичIилий, жулла даву дуллай буру. Жухьва цIуххирча, къаоьккину. Аьй-бювкьурдая гъалгъа тIурча, жугу, жулва буккулт кунма, цаппарасса къуллугъчитурал къуллугъирттая рязину бакъару. Арцугу жун харж хъанахъисса, жулва миллатрал хIакьсса, хIалалсса, жунгу лайкьсса хъусри тIиссару. Жул шинал бюджет, хIисав барча, ца къуллугъчинал цIакь був къаласса машиналул багьлуяр лахъ бакъассар. Редакциялул зузалтгу цайми чIярусса идарарттай зузиминнаяр жагьил бакъа бакъассар. Гьашину жул душварал кIия-кIия арс увну, лакрал аьдад ххи дурссар. Вана вин жагьилшиврул яла мяълуммур барашин. Интернетравугу жува гьакссагу чялишссару. Гьар кьини 150-200 инсан жулва кказитрал сайтрайн уххай, 15 дунияллул билаятирттая. Холдинг даннингу, хIала бичиннингу, ниттил мазурдил (жулла культуралулгу, тарихралгу) ахир дишин ччай бакъахьурча, хъинну пикри бан аьркинссар, хъирив лаян аьркинссар, куртIну вив буруган аьркинссар. Ча, циняв ца ккурччувух хIала къабакьлай, гьарцаннал даража личIи-личIину ххал бигьин аьркинссар.
Гьай-гьайкьай, жу жувагу марцI лачIал чIаллуру къатIиссару. Мукун хьун тIурча жущава бювхъуссакссагу, жуйра каши дуссакссагу хIарачат буллай буру. Бур жуяр ххуйссагу пресса. Бухьунссар жуяр ялавайссагу. Амма гьарнангу кIулну бикIан аьркинссар: миллатирттал кказитру, лакрал «Илчи» так ца редакциялул къайгъулулу бикIан къааьркиншиву. Цанчирча, ва гьарнан аьмсса щалвагу миллатрал рувхIанийсса хъусри. Гьарнал аьмну дуруччингу, ядангу аьркинсса. Шиккува кIицI лаган, цуппа вай кьуния кIирагу шинал лажиндарай салкьи хъанай, дузал хъанай, усттар хъанай бивкIсса редакциягу – миллатрал рувхIанийсса хъусри. Буруччингу, ябангу аьркинсса. Миллатрал аякьалулу бикIан аьркинсса. Гьарма, «на лаккучура, лакрал тарихгу, культурагу ттуллагур» тIисса инсан, микку чялишну икIан аьркинссар. Гьарца къуллугърайсса инсан мугу цала къайгъушиву кIулну икIан аьркинссар. Цанчирча, жулва мазрайн кIусса кьини дурксса чIун дуну тIий. Маз ябуллансса шяраваллурду дачIра дурккун дуну тIий. Лак шагьрурдайх, билаятирттайх ппив хьуну буну тIий. Жагьилтал ватандалий бучIи къалявкъуну, чил билаятирттай миналул хъанай буну тIий. Циван кьамул къабави тийх бакIрал ххуйсса, чурххал бювхъусса, ччимур захIматшивурттаяр ххув хьун бюхъу бусса, дурккусса, гьунар ххисса, давриву усттарсса, яхI-къирият дусса, ччиний бакьайсса жулва оьрчIру ва душру. Вана жул корреспондентгу уттигъанну Американавун лавгунни зун. Цуксса вирин къадизанссар жулва оьрчIру бувкIсса билаятирттал генофонд. Жува тIурча кIюла буклай, мискин хъанай. Бухлагавай. ЧIумуй бакIрай къабацIарча.
ЧIаххуврайсса Чачаннаву танийва баян бувну бур: дуруччин аьркинсса шанна хъус – миллат, маз, ватан. Му «триада» гьарзатраву гьанулун ласлай бур. Жулвами маз, миллат, ватан къалайкьссарив укуннасса къулагъасран? Маз гьарцагу миллатрал хъусгу, ххазинагу, пахругур. Мазрайнур миллат цачIун шайсса. Жува хIакьину ваксса бигьану яла бутлатисса мазгу жулва миллатращал архIал, дунияллул сайки цинярдагу цивилизациярдал хIахIгу цивунма лавсун, хъуни-хъунисса мазурдива цинна аьркинмургу цIупI куну, гьар захIматшивурттаяргу ххув хьуну, жуйнна дирсса багьа бищун къашайсса хъусри. Гьарца мукъуву, гьарца учалалуву жулва тарихрал, лавгзаманнул, азардахъул шиннардил ссигъа буссар. Маз бивчIан битарча, ссигъа ттирихIинма акъа, бавссуну, бяйкьуну гьантIиссар. Багьана бакъа канища дуккантIисса хъус.
Дунияллул аьлимтал бур жула кунма чIувусса чIурду бусса (къ, чI, хъ,кь, тI ва м.ц.) мазру, ми яла дунияллий цалчин лявхъуми мазурдивассар, тIий. Жуварув, туну, му тарихралгу, му мазралгу ахир дишин кьисматми? Жуварув жулва тарихраву яла жунма жува къакIулми? Жулва кьадру жунма бакъами?
Рязира, маз буруччинсса чаранну чан хъанай бушиврий. Мунил багьанттая ихтилат чIявуну бару. Ихтилат тIурча бикIан аьркинни жулвамур хIарачатрая. Ттинингу учарду, ттигу тIий буру: хIукуматрал буруччин аьркинни тIий бухьурча, хIукуматрал, аьркинссаксса къаучиннача, цинна дакI дирссаксса кумаг буллай дур. Аьй дансса кIану бакъар. Жува мувагу биялну ишла буллай бакъару. 140 000 инсаннал аьдадрайн бивссару тIисса лакрава так 3000-нначIан бивсса кулпат бур «Илчи» кказит тIалав буллалисса. 2013-ку шинал аьдад цукунсса дучIанссарив ттун хIакьинусса кьини къакIулли. ЦIуххингума нигьа буслай бура. Амма гьар чулухунмай чIу баяйнийнгу, къабаяйнийнгу леххаву тIий буру. Жу жулва бакIрайн, (хасну му отделданул хъунама Амин Аьбдуллаевлул) мадарасса захIматшивугу, жулла мискиншиврух къабурувгун, харжлугъгу ларсун, 380 къурушран жува биян буллай буру кказит. Шинал лажиндарай лакраясса хавардугу лавсун зучIанма, хъин хъамаличу кунма, бучIантIисса кказитрах ми чIярусса арцурив? Валлагь, биллагь, цIана базаллувусса оьлил нисирал кило ва дачIи хIакьину ванияр ххирану дур. Амин тIурча, пукьара, дякъивух, мурчавух кIинттул, кIиришиврул бугъливух гъинттул, бувгьусса таксигу, цув гъарарай лагивуй, лиявай, бацIавай, арцу ххишала дула учавай, рухIирацIа шайссар гьарца нюжмар кьини цанма ххирасса «Илчи» буккултрачIан биян буллай занай.
Мазгу, мазрацIун дархIусса цинярдагу, рувхIанийссагу, материалссагу хъусру, жува миллат бухьурча, журар дуруччин аьркинсса. Жува кунмасса, «мюрщисса» миллатру дунияллий чансса бакъассар. Амма миннаву бур циняв ца хьуну, «мюрщишиврух» къабурувгун, цала щихачIав къалащаву, цалла рухI-ссихI дуручлачиссагу. Цайнна буттахъая дирмур, цала оьрчIайнгу диян дуллалисса. Плебейсса, саяхъсса, уздан акъасса инсаннал зумату бакъа къабуккантIиссар, ай, ссан аьркинссар хIакьину лакку маз, му бакъанагу дузал хъанай бурухха, тIисса махъру. ХьхьичIавасса «ЦIахъардал къумания гихунмай аьркин бакъасса» тIисса мукъуву, ци тIурчагу, хъярчирал хIахIвагу бия. Утти тIурча хъярчийссагу махъру мяълум хъанай бур.
ЦIанакул Лакку билаят бачIва бувккун бур, кIий цучIав яхъанан ччай акъар, тIий бур. Аммаки, уккукьай цу-унугу, шяраваллил администрациялул хъуниминнахь, ттун ттула буттал шяраву къатта бан ччай бурча, ца пукьа бансса кIану ккаккан баракьай тIий — гьарца сантиметралул бакIрах ашкарасса ягу кьюлтIсса заллу лякъинтIиссар. Аьрщараяр ххирасса хъус дунияллий дакъа тIий. Циняв инсаниятрал тарихраву хьуцири дяъвирдугу аьрщарал цIанийри хьуну бивкIсса. Махъгу, хьхьичIгу халкь зунттавунмай зана хьунтIиссар. Муниннин кIа миналуцIунгу, хасиятрацIунгу, багьу-бизулуцIунгу бавкьусса жулва ниттил маз, накIлил маз хъамабивтун, бухлавгун къалякъин тIий буру. ХIакьинува жува Лаккуйгу гьарца батIаврий, гьарца идаралий оьрус мазрай гъалгъа тIий буру. Идарарттан цIарду оьрусрай чичлай буру. ХьхьичIавагу жула буттахъул кIива-шанма мазрай гъалгъа тIий бивкIссар. Мунивугу, хайр бакъа, зарал бакъассар. Му оьрмулул, маэшатрал, экономикалул тIалавшин диркIссар. Амма му ниттил мазрахун бахчилай къабивкIссар. Жула Лаккуйсса оьрчIругума, кIай нукIу кIицI лавгсса кьянкьа чIурду зумух ласун къахъанай, кIукIлу лаган буллай, лакку бакъасса мазрай гъалгъа тIий бур. Лакку мазрал дарсирдангу я учительтал, я литература, я луттирду биял хъанай бакъар. ЕГЭ дакъа тIий, школалул директортурал итталугу бакъар. Вайксса шиннардий муниява муния гъалгъа тIий бунува, хIукуматралгу мазрал хIакъиравусса закон кьамул дуллай бакъар. Хъуни къуллугъирттайн тIурча, миннувух мазурдил масъалалуцIун бавхIуссаннийнгу, ниттил мазру къакIулсса, мазурдий дакIру къацIуцIисса, маз къакIулшиврия пашман, хIайран бакъасса инсантал букIлай бур, шагьрурдай хъуни хьусса, ниттил мазрал нацIушиврул тIин-тIааьн кIул хьун къавхьусса. «Дагестанская правда» кказитрай интеллигент, аьлимчу М.Аьбдуллаев чичлай ур цалла хъуннасса макьалалуву, «ай, миллатирттал культура ххал дигьиншиврул, мазру къакIулхьурчагу за бакъассар», тIий. Мунийн бувну, жуннар жулла хъус дуруччин аьркинсса. Цанчирча, миллат му хьхьичIва-хьхьичI мазри. Ва аксиомар. Шикку цичIав тасттикь буллан аьркин бакъассар. Маз бакъахьурча, жува лак бакъару. Царув къакIулли, ца тIунссарив жулва оьрчIайн, оьрчIал оьрчIайн къакIулли, амма лак бакъару. Жулва тарихгу, культурагу, караматсса литературагу духлагантIиссар. Ва ми диркIшивугу, чIун ларгукун, щищачIав тасттикь бан къахьунтIиссар. БуссиятIар, бивкIссиятIар тIутIаву бакъа. Культура дакъасса, маз бакъасса, куртIсса тарих тасттикь бан къашайсса халкь тIурча, щилчIав итталу къабикIайссар, щилчIав сан къабайссар.
ХIакьину жуйва ттигу бияла буссар думур дуруччин, ялун нанисса бала арх бан. Жулла буттахъал рухIру паракьат дан. «Гьарцагу миллатрал хIарачат сагъну ва лащу-щаллуну личIаврищал архIал, бивкIу бакъашиврийн, уттавашиврийн, ялун бучIантIимунийн щак бакъашивур», — увкуну бур аьлимчунал. Инагу, ва кказит кIунттил бувгьусса жул буккуй, му масъала биттур буллалиминнавухсса, жулва ялун бучIантIимунил цIанийсса талаталара. Гьарцагу «Илчи» кказит тIалав бувминнащал архIал. Жу, тIурча, ттинин кунма, вания тихунмайгу ххигу-ххишалассагу захIмат бишинну жулва бакIрайн лавсъсса бурж лажин кIяланугу, цIанихнугу биттур бан. ЦIусса шинаву жул давриву чара бакъа дикIантIиссар цIушиннардугу, оьрмулущал архIал дирину бачинсса хIарачатгу. Яла-яла жул хIарачат, уттинингу, вания тихунмайгу – лак лагма лаган бавур. ЦачIунмай бавур. Жулла дянивсса нахIу-хIалимшиву ххи давур. Дунияллийх ппив хьусса лак кунначIан кув гъан бавур. ДакIния дакIнийнсса ххуллу гъан бавур. ЧIахху-чIаравначIа хъанахъимуния хавар ххи бавур.
Х хирасса «Илчилул» дус!
Барча вил ЦIусса шин! Барачатращал, бахтти-талихIращал, тIайлабацIулущал, цIуллу-сагъшиврущал най лякъиннав цIусса шин вилгу, вилциринналгу ялун. Жулламур маччашивугу, гъаншивугу, кунная кув рязишивугу ххигу ххишалассагу хьуннав. Миллатралгу, мазралгу, кказитралгу чIарав бацIайминнал аьдадгу ваниярдагу кIилий – шамлий гьарта-гьарза хьуннав. Амин.

Мудан зуха зукьлайнмасса
Качар ХIусайнаева