«Цумур душ буцин бучIир?»

ЛакрачIа яхьуну дур личIи-личIисса хьхьичIарасса аьдатру. Ва хъун дакъасса макьалалуву хьхьичIва-хьхьичI гъалгъа буван ччай бур агьамшиву лирчIсса аьдатирттая. Миннувухсса цану хьунссар ташу баврил чулухуннайсса аьдатгу.
«Цумур душ буцин бучIир?» тIисса далилдануя байбишинну.Жагьил луглай ивкIун ур буцинсса душних. Амма ганан цуппа ца душний дакI дакьлай диркIун дакъар. Ахирданийгу га увкIун ур цIа дурксса аькьлукарначIан.
– Ттуща кIул буван къашай буцинсса душ цукунсса буссарив, увкуну бур жагьилнал. – Буттауссуй, вилва пикрилий, цумур душ бувцуну хъинни?
Аькьлукарналгу жуав дуллуну дур: «Ттуща маслихIат буван бюхъанссар, душваран халкьуннал аьдатру цукун кIулну дурив ххал дурувкун». Ганал арснал арснахь куну бур: «Ина лавгун, чIаххуврайсса щар хьун чIун хьусса душварахь на оьвтIий ия куну уча».
Душру бучIаннин аькьлукар къужлул цIуши, лавсун, хьулувун бувтун бур. БувкIун бур душру. «Ивзрав. Цукун ура, ци иш бур?» – тIий, буххайсса бивкIун бур, щяв бивхьусса цIушул ялтту шагу лавсун. «Ххуйну ура, барчаллагь», куну, къужлулгу шаппайн тIайла буккайсса бивкIун бур. Жагьилнахьгу учайсса бивкIун бур: «Вин вай душру щарну буцин къабучIир», куну.
Ахирданийгу бувкIун бур ца душ. Щявсса цIушигу гьаз бувну мурцIух бивхьуну, хIурматрай цинявннахь яхши-хашгу бувну, цIувххуну бур къужлухь: «Ци бурж буссия ттуй бишинсса? На хIадурда му биттур буван», куну. «Хъунмасса барчаллагь хьуннав вин, утти аьркиншиву дакъар, насу, ххирамур, вила шаппайн», увкуну бур аькьлукарнал.
Аькьлукарнал, душгу тIайла бувккун, жагьилнахь увкуну бур: «Ва душ буцирчан, ина къааьйкьинссара. Вания вин ххуйсса кулпат хьунссар. Була учинмур бува», – куну.
Жулла аьдатру дур личIи-личIисса. Дагъусттаннай щар дуцайсса диркIун дур оьрчI ва душ, нину ва ппу ташу баврий рязину.
Душнин ва ганил гъанчунан къакIулна, оьрчIан цIа рирщуну, кIанттуву буна гай буцин куну щаллушиву дайсса диркIун дур. КIанттуву буна цIа рищайсса ташугу чIявуну щаллу къашайсса бивкIун бур.
Яхьуну дур цаппаранначIа аьдат душ була учин бувкIнахь най бунува душ чIивиссар, цIана щар шаврил пикригу бакъассар куну, тIайла буккайсса аьдатгу. Душ бацайсса бивкIун бур нину-ппу рязину бакъанигу.
ДиркIун дур баххана ташу байсса аьдатгу: «На ттула душ вил арснан булунна, вил душгу ттулама арснан буцинна», — куну.
ХъатIи баву инсаннан дакIний личIайсса зат бур. Хъуннасса мяъна дусса дур хъатIул чIун ккаккан давриву. Жулла аьдатрайн бувну хъатIив байсса бивкIун бур ссуттил, хъу-лухччинул давуртту чан хьусса чIумал. Миккун оьвчайсса бивкIун бур гъанчунайн бакъасса, чIахху-чIарахнайн: вихшала думиннайнгу, цанна кьанкь нахIунайнгу. Душ була учин гьан айсса ивкIун ур хIурмат лавайма инсан. Душ була учиннингу бургайсса бивкIун бур ганил цIуллу-сагъшиврух, тухумрах.
ХъатIул аьдатравун дагьлай дур хъатIи баврил хьхьичIсса чIун, цуппа хъатIи ва хъатIи бувну мукьахсса чIун. Ми гьарца чIумул дан аьркинсса аьдатругу дуссар. Арснан щар дуцаву ягу душ щар булаву – му хъинну агьамсса ва хъуннасса даврин ккалли дувайссар. ХъатIи буван хьхьичI батIайссар гъан-маччами, ца мукъуйн бучIайссар ласунмунил. Ласун каши дакъаминнан гъанчунал кумаг бувайсса бивкIссар.
ХъатIул аьдатирттавун духлай дур душнил хъирив буттал хъу дулавугу, гьалмагъайл къатравун буххайни ччанналун бартбису бутавугу, ласнал нитти-буттайн «дадай-мяммай» учавугу.
Цаппара щархъаву, масала Гъумук, вин баянтIиссар хъунмав хьуну махъгу арснал щарнийн «жалин» тIий. Мунийну ташучитурал дянивсса хIала-гьурттушин нахIу хъанахъиссар, бавкьуну бикIавричIан ша ласласиссар…
Халил Халилов, филологиялул элмурдал доктор