Ссихьрал караматсса дуниял

teatr_2Куннияр кув иттав ххяхлахисса ресторанну, хьхьунил клубру, хъуни ттучанну чIявусса ХIамзатовлул ва Ярагъскийл кIичIирттал шанбачIулий бивхьуну буссар ца Магьлул чIалъаь — халкьуннаву ялу-ялун инсаншиву духлаглагисса, гьар кIанттайра рахIму-цIими бакъашиву ялтту дуклакисса заманнай, оьрчIаву хъиншиврул ва рувхIанийшиврул гьанна бугьлагьисса Дагъусттаннал паччахIлугърал ссихьрал театр. 1941 шинал, дяъви байбишин ца зурул хьхьичI, ДАССР-данул халкьуннал комиссариатрал хIукмулийн бувну тIивтIусса ва тай яла захIматсса дяъвилул шиннардийгума чIава тамашачитал тяхъа буллай бивкIсса мяйжаннугусса Магьлул чIалъаь. 2006 шиная шихунмай театрданий каялувшиву дуллай бур Ттуплислив Ш. Руставелил цIанийсса Гуржиял паччахIлугърал театрал институтрал театроведениялул факультет къуртал бувния махъ, 1982 шинал ва театрданул директорну зун бувкIссар Аминат ЯхIияева. Гьашинусса шин Дагъусттаннал Ссихьрал театрданун хьунни аьрххи-ххуллурдал авадансса ва тIайлабацIусса.[youtube]xBNaAoTxV-c[/youtube]

— Аминат ЯхIияевнай, ссаву духьунссар Ссихьрал театрданул ляличIишиву?
— Жулла республикалий оьрчIансса хасъсса театр бувагу ва ца бур. Циванна на мунийн хасъсса тIутIисса, цанчирча, оьрчIру бялахъан, бигьалаган баврищал жул театрданул хьхьичI буссар педагогикалул мурадругу — цанма бувчIайсса жанрданийхчил, яни магьрайхчил, оьрчIру итххяххан баву, тарбия баву. ОьрчIансса спектакльлаву гьуртту хъанахъими дур ссихьри. Агьаммур компонент бур рухI дакъамур рухI дуну чIалачIи дуллалисса, ссихьри занази дуллалисса актертурал чIу. ОьрчIру хъанахъимур лаласлай байбишайссар кIира шинаву. Мунияту жул театрданул репертуар сакин дурну дуссар оьрчIал оьрму хIисав бувну. КIира шинавусса оьрчIан ккаккан байссар магьри, масалдаран, «Маша и медведь». Ххюра шин хьуминнан хасъсса репертуардануву буссар мяъна-мурад бусса, оьрчIан хъинбала цирив, оьбала цирив бувчIин буллалисса хаварду — «Тайна персиковой косточки», «Стойкий оловяный солдатик». Арулла шин хьуминнан «Айболит», «Щелкунчик».
Жулла республикалий ТЮЗ (театр юного зрителя) бакъахьувкун , Ссихьрал театрданул цийнма лавсун буссар му театрданул буржругу. ЧIава жагьилтурансса репертуардануву буссар «Ханума», «Дон-Жуан», В. Шекспирдул произведениялиясса «Сон в летнюю ночь». Ва спектакль ккавккукун Дагъусттаннал политехнический колледжрал преподавательтал бия муксса ххаллилсса спектакль кьюлтI буллай циван буру, цинявппа колледжирттал педагогталгума кIункIу бувара студентътал спектакльданийн буцланшиврул, тIий.
Ттигъанну жуйн гастроллай оьвкунни Москавливсса И. Образцовлул цIанийсса Аьрасатнал Академический Ссихьрал театрданул. Жу буссияв жулла репертуардануву хьхьичIунсса кIану бугьлагьисса, гастроллайгу тамашачитурал хъихъи лавсъсса «Стойкий оловяный солдатик» маслихIат буллайча, жул сайтрай репертуар ххал дурну, цанма «Сон в летнюю ночь» ччай бушиву бувсунни. Ссихьрал театрдануву Шекспирдул произведение бихьлахьаву му хъинну агьамсса ишри увкунни. Ялун нанисса шинал апрель зуруй наниссару жу кIа театрданул сахIналий «Сон в летнюю ночь» ва «Стойкий оловяный солдатик» спектакльлу бишин.
— ЖучIава, тIурча, бур нину-ппу Ссихьрал театр бушивувагу къакIулсса, кIира-шанна шин хьусса оьрчIру цащалва хъуниминнансса спектакльлайн буцлацисса.
— ЦукунчIав къабучIиссар оьрчIру Ссихьрал театрданул чIарах бувккун цайми театрдавун буцлан. Лаласун захIматсса, букъавчIайсса спектакльлай ми ччяни бизар шайссар. Мунийну миннан театр чIивинува чунчу чайссар.
— Щалва билаятрай, улу щалла дунияллийва учирчагу къабяйкьинссара, тамашачитал театрдая арх бувцсса заманнайгума Дагъусттаннал Ссихьрал театрданийн жулва чIава тамашачитал хаин къавхьунни. Ссаву бухьунссар зул тIайлабацIу?
— Оьрму наниссаксса инсаннал чурххаву оьттул туннурду башлай байбишай. Оь щурущи бансса дару-дарман ляхълан багьай. Мукунма театрданунгу чIумуя-чIумуйн багьлай бур творчествалул туннурду цIубуллан — пишакаршиву ларай дуллан, чIумущал канил ка дургьуну бачинсса каширду ляхълан. Жул коллектив хIакьину сакин хьуну бур ца пикрилул уртакьтурая, цалла даву ххирасса пишакартурая. Театр хьхьичIунмай баншиврул, Аьрасатнал цайми шагьрурдаяссагу, кьатIаллил билаятирттаяссагу режиссертал, художниктал, композитортал кIункIу буллай буру театрданул репертуар авадан даншиврул. «Гадкий утенок» спектакль бишин Киеврая учIан арду режиссер Миша Урицкий ва художник Н. Данько, Волгоградрая учIан арду композитор Сергей Балакин.
«Тайна персикового дерева» бивхьуссар Тулалиясса режиссер Алексей Басовлул, «Новое платье короля» бивхьуссар Болгарнавасса режиссер Александр Ткачовлул.
Жул театр хIакьину тIалавну бур жулла республикалул яла мюрщими агьалинаву кунма, миннал нитти-буттахъачIагу. Сайки 37 азаруннивун бувхсса тамашачитал буссар хIакьину жул театрданул. Ца сезондарай жул театрданул бишайссар 300 спектакль. Гьарца шинал тIурча жу бишайссар мукьва премьера.
70 шинал мутталий Ссихьрал театрданул бивхьуну бур хъинну чIявусса постановкарду, дагъусттаннал, оьруснал ва кьатIаллил билаятирттал драматургиялул произведенияртту гьануну лавсун. Дагъусттаннал драматургия, хъунмурчIин, ккаккан дуллай бур АхIмадхан Абу-Бакардул пьесардая ва хавардая «Навруз», «О чудо из чудес», «Нураттин мусил кару», «Луглагиманан лякъайссар», «Ччиту Гъуртун», «Дауд — сын углежога», Ш. Моллаевал «Мурадирал жами», «ЦIулитул хъуварал ссигъа», Т. Аслановлул «Муххал усттар Аьли», З. Хиясовлул «ТалихIрах луглагима».
Театрданул репертуардануву буссар оьруснал халкьуннал магьри «Колобок», «Машенька и медведи», «По щучьему желанию», мукунма классикалул произведениярттаясса спектакльлу: А. Чуковскийл « «Муха, паук и комарик», Ершовлул «Конек-горбунек», Ш. Пьерол «Красная шапочка», Л. Толстойл «Липунюшка», С. Маршаклул «Кошкин дом», «Мистер-Твистер», Г. Остердул «38 попугаев», Г. Ардерсеннул «Новое платье короля», З. Гофманнул «Щелкунчик». Вай спектакльлал цимирагу ник тарбия дурссар, хIакьинусса кьинигу тIалавнува буссар.
Жу хIарачат буллай буру оьрчIащалсса даврил цIу-цIусса кьяйдарду ляхълан. Миннаву творчествалул бюхъурду аьч баншиврул, мунищала архIал ссихьрал жанр машгьур баншиврул театрданул гьарца шинал МахIачкъалаллал ва Каспийскаллал школарттал дуклаки оьрчIал дянив сакин байссар назмурду дуккаврил конкурсру, оьрчIал театрдал студиярттал ва драматический кружокирттал фестиваллу.
1975 шиная шихунмай аьдатравун дагьну дуссар «Театр и дети» тIисса нюжмар дуллалаву. Мунил лагрулуву байссар актертурал ва художниктурал мастер-классру.
— Буси театрданул хьхьичIуннайшивурттая.
— Театрданул авадансса репертуар ва актертурал ларайсса пишакаршиву ккаккан дайссар дунияллул сий дусса фестивальлай гьуртту хьуну.
Ттининнин гьуртту хьуссар Тулалий оьруснал хъунасса чичу Л. Толстой увния шихунай 150 шин шаврин хас дурсса Щаллагу союзрал фестивальданий, чичул произведениялиясса «Липунюшка» тIисса спектакльданущал; 1999 шинал Минскалий кIилчинмур дунияллул халкьуннал Ссихьрал театрдал магьирлугърал фестивальданий; 2001 шинал «Поэтический театр Дагестана» фестивальданий; 2008 шинал Мытищалий «Чаепитие в Мытищах» тIисса шамилчинмур дунияллул халкьуннал фестивальданий Г. Ардерсеннул «Новое платье короля» спектакльданущал; 2011 шинал тетр гьуртту хьуссар Москавлив «Образцофест» тIисса С. Образцовлул цIанийсса ряххилчинмур дунияллул халкьуннал Ссихьрал театрдал фестивальданий («Гадкий утенок»). «Культура» каналданул гьарта-гьарзасса репортаж дуруна фестивальданийсса жул гьурттушиннарая ва жул театрданул чIава тамашачитал бялахъан буллай 70 шин шаврин хас дурсса. Ва фестивальданий жул театр гьуртту хьуссар хьхьичIвагу, 2001 ва 2004 шиннардий. Бивхьуссар А. Абу-Бакардул произведениялисса «Навруз» спектакль.
2008 шинал Болгариянавусса Аьрасатнал магьирлугърал кьинирдан хас дурсса фестивальданул лагрулуву Руса шагьрулий гастроллай ккаккан бувссар мува «Новое платье короля» цуппагу болгарнал мазрай. Спектакльдания махъ педагогтал гъан хъанай цIухлай бия, зун болгар маз кIулссарив, тIий. Жула актертурал марцIну болгар мазрай буллалисса гъалгъалул тай махIаттал бувну бия.
Тара шинал Астрахань шагьрулун 450 шин шаврин хас дурсса «Каспийский берег» цIанилусса Каспий хьхьирил лагма-ялттусса паччахIлугъирттал Ссихьрал театрдал цалчинмур дунияллул халкьуннал фестивальданий. 2011 шинал Винницалий хьусса арулчинмур дунияллул халкьуннал Ссихьрал театрдал фестивальданий «Айболит» спектакль лайкь хьуссар кIира премиялун: «Лучшая режиссура» ва «Лучшая женская роль».
Октябрь зуруй театр гьуртту хьуссар «Каспийский берег» тIисса Каспий хьхьирил лагма-ялттусса паччахIлугъирттал Ссихьрал театрдал фестивальданий («Гадкий утенок»). Ноябрь зуруй Махачкъалалив хьусса мяйлчинмур Дагъусттаннал театрдал фестивальданий («Классика на Дагестанской сцене» )спектакль «Стойкий оловяный солдатик» лайкь хьуссар «Лучший спектакль» премиялун.
— Сентябрь зуруй Дагъусттаннайн гастроллай бувкIсса Волгоградуллал ссихьрал театрданул хъунмур Александра Никоненко ия, Дагъусттаннал ссихьрал цала чIава тамашачитал хIайран байссар, миннах ссавур дакъа ялугьлан бикIайссар, тIий…
— 2006 шиная шихунмай Дагъусттаннал Ссихьрал театр уртакьну зий буссар билаятрал хьхьичIунсса Ссихьрал театрдащал — Астраханнал ва Волгоградуллал, шанмагу театрданул дурну дуссар творчествалул уртакьшиврий зунсса икьрал. Апрель зуруй гастроллу дуссия Астраханнай. Сентябрь зуруй 12 гьантлийсса – Волгоградрай. Ккаккан бувссар спектакль «Айболит».
Ттигъанну Аьрасатнал магьирлугърал фондрал Дагъусттанналмур филиал сакин бувния шихунмай 25 шин там шаврил юбилейран хасну, «Дагъусттаннал магьирлугърал кьинирду Москавлив» тIисса, «Дагъусттан» культуралул центрданул сакин бувсса, «Территория мира и согласия» тIисса проектрал лагрулуву Миллатирттал къатлуву ккаккан бувссар жула театрданул брендран хIисавсса, ттизаманнул сахIналул кьяйдардайну халкьуннал магьирлугъ ккаккан дуллалисса «Тайна персиковой косточки» тIисса спектакль. Халкьуннал къавтIавурттал, балайрдал гьавасрал Москавуллал тамашачи махъ бакъа ясир увна — Миллатирттал къатлучIасса культурно-просветительский центрданул хьхьичIунсса пишакар Ольга Скибинскаял жуйн оьвкунни билаятрал хъуншагьрулул хьхьичIунсса школарттайн ва спектакльданущал гастроллай бучIан.
— Щия пахрулий бур хIакьину Ссихьрал театр?
— ХьхьичIва-хьхьичI кIицI бавияв чIярусса фестиваллай «За лучшую женскую роль» дипломирттангу лайкь хьусса, гастроллайгу гьарца спектакльданул паччахI душнин ккалли буллалисса ДР-лул лайкь хьусса артистка Екатерина Косабова, вания ливчуну махъ ДР-лул лайкь хьусса артистал Ира Шершавина, Жанна Ротова, Наталья Тибилашвили, Олег Щевцов. Жагьилсса актертуравугу бур ялун буккансса: Булат Булатов, Татьяна Мурсалова, Тамара Кьурбанаьлиева, ДГУ-рал культуралул факультет къуртал буллалисса ПатIима Шуайпова, вава факультетрал актертал хIадур байсса отделениялий дуклакисса Мурад Амагаев, ттигъанну культуралул факультет къуртал бувсса режиссер Зульфия Умарова.
— Дагъусттаннал цIа гьаз дансса хьхьичIуннайшивуртту Ссихьрал театрданул чIярур, чан бакъар пахрулун лайкьсса актерталгу. Театрдал чулухуннай сахаватлув дакъасса жулла паччахIлугърай буруккинттугу бакъа бакъахьунссар?
— ХIакьину театрдан итабакьлакьисса ссуссукьусса бюджетрацIух театр хьхьичIунмай бан къашайссар. Фестивальлай гьуртту хъананшиврул, гастроллай зананшиврул, цайми шагьрурдаясса режиссертал бучIан булланшиврул театрданун багьлай бур къуруш лякъинсса гастроллугу дуллан. КIивагу мурад архIал бартбигьлан бигьану бакъар. Ларгсса шинал жулва театр сакин бувния шихуннай 70 шин там шаврил юбилей лажин кIялану хьунадакьинсса арцу лякъиншиврул жун багьлай бия кьини лях дакъа гастроллай занан. Ссихьрал театрданул акъассар цуя-ца спонсор. «Жулва бучIантIимур оьрчIрур» тIисса лозунгру ххирассагу бухьувкун жува, ччива жулва бувагу бусса ва ца оьрчIансса театрданул кумаг банми буккарча.
— ЦIусса шинавун жулва чIава тамашачитал ссайну ххари бан дакIний буру?
— ЦIусса шинал хьунийнсса щалла нюжмардий Ссихьрал театрданул сахIналий бихьлай буссар цIусса спектакль «Бургъил тIиму». Дуссар елкалущалсса хъинну тяхъасса ва авадансса программа.
— Ахирданий ци чIа учинна ЦIусса шинаву лакрал миллатран?
— Паракьатсса шин хьуннав! Гьарцагу ужагърайн барачатшиву, талихI, тирхханну ялун дияннав! ОьрчIал хъяхъаврил чIу чан къабаннав! ОьрчIрур жула яла хъунмур хъус-ххазина. Мунияту ччива цума-цагу нину-ппу, цала чIумуй мяш къавхьуну, цала каширдах бурувгун, оьрчIан лайкьсса тарбия дулавриха зурча, ми итххяххан бансса ххуллурду ляхъларча.
— Барчаллагь хъунмасса, Аминат ЯхIияевнай! Зул театрданунгу тIайлабацIусса шин хьуннав!

Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал