Дагъусттан тIутIайх бичиншиврийн гьармагу вихну икIан аьркинссар

Декабрьданул 18-нний МахIачкъалалив «Дагестан» РГВК-лул студиялуву хьунни республикалул Президент МахIаммадссалам МахIаммадовлухьхьун прямой эфирданувух жула халкьуннал суаллу буллалисса гьарта-гьарзасса пресс-конференция.

Шикку мукунна гьурттушинна дурунни республикалул министерстварттал каялувчитурал, Дагъусттаннал СМИ-рдал журналистурал, республикалул районнал муниципал редакциярттал ва районнал собраниярттал вакилтурал. Мукунна шикку скайправух гьурттушинна дурунни Дагъусттаннал цаппара шагьрурдал ва районнал каялувчитуралгу.
КIира ссят ва 15 минутIрай лахъи ларгсса прямой эфирданул студиялийн республикалул халкьуннал буллусса агьамсса суаллан ва сайки ца зурул мутталий РГВК телекомпаниялул хасъсса сайтрайн дукIлай диркIсса смс-сообщениярттан балжисса жавабру дуллунни МахIаммадссалам МахIаммадовлул.
Пресс-конференция тIитIлай, ДР-лул ГБУ «Дагестан» РГВК-лул генеральный директор Азнаур Аджиевлул кIицI лавгунни, укунсса журалул пресс-конференция уттинин Дагъусттаннал телевидениялий цалчин хъанахъишиву ва умуд бивхьунни вания республикалул халкьуннан хъиндайдихьу хьунтIишиврийн.
Хъирив пресс-конференциялул дайдихьу дуллай, студиялуву щябивкIминналгу, ва кьини радио-телевизордах ялугьиминналгу хьхьичI махъ лахълай, МахIаммадссалам МахIаммадовлул увкунни: «ХIурмат бусса дагъусттанлувтал! ХIакьину жува куннащал кув гъалгъа баву хъанай дур мяйжаннугу ляличIисса. Жул хъунмасса хIалъя ва даву дан дакIнийну, ванийн хIадур хъанай. Зул жул чулухуннайсса ца яла хьхьичI ххуттаймур тIалавшинна дур республикалул къуллугъчитал, каялувшинна халкьунная архну, ят дурцун дур тIутIисса. На ва республикалул Президент хIисаврай ва иширан къадагъа дан ччай ура, зул жуйнсса вихшала дишаву мурадрай. Хъинну ччай бур Президентгу, республикалул агьамсса къуллугъирттаймигу зу кунмасса, зущал архIал цалийсса дагъусттанлувтал бушиву ккаккан бан. На тIимур иширайн букканшиврул жулва дяниву цукунчIавсса бувчIу-къабувчIурду бикIан къааьркинссар. Мунияту жу щурущи дурсса ца яла агьамсса механизмну хъанахъиссар Президентнал «горячая линия», Президентнал сайтрай дуссар ккаккан дурсса халкьуннал мурадру щаллу бан ва суаллах вичIи дишайсса хасъсса кьинирду. На хъунмасса хIарачат буллай ура республикалул районнайн ва шагьрурдайн иллан, мува му тIалав буллай ура министерстварттал ва ведомстварттал каялувчитураягу, муниципал сакиншиннардал бакIчитураягу. Учин ччисса мура, халкьуннащалсса дахIаву чан хьун къаританмур буллай ура. Амма ва хIакьину жура дан бакIрайн ларсъсса прямой эфир ккалли давияв халкьунначIансса ххуллу кутIа буллалисса, гьарцаннаща цанма цIуххин ччимур цIуххинсса ихтияр дуллалисса чаранну. Мяйжаннугу, суаллу ххигу чIявусса бухьунссар жухьхьун булун дакIнийсса. Умуд бишин ччай бур хIакьину миннул бачIиссаннунвагу жавабру дулун ттущава бюхъантIишиврийн. Ва жула дяниву хьусса ихтилатрай зунгу дакI дакьирча, жу хъунмасса хIарачат банну укунсса прямой эфир дуллалаву аьдатравун дутан. ХIакьину зул чулухасса суаллан ца на акъа, жавабру дуллантIиссар хасъсса , зул суал багьайсса министерстварттал ва ведомстварттал хъуниминналгу. Хъинну рязину ура шиккун муниципал прессалул вакилталгу бучIаврия, цанчирча кIантту-кIанттурдайсса масъаларттая ва «цIуцIи кIанттурдая» щияргу хъинну миннангу кIулну тIий».
Хъирив Азнаур Аджиевлул кIицI лавгунни, прямой эфирданувун тамашачитураясса суаллу букIланнин, цал сайтрайн халкьунная дуркIсса смс-сообщениярттаву халкь цIухлай бушиву республикалий экстремизм-терроризмалийн къаршину дуллалисса давурттая, халкьуннал дружинарду сакин баврия, ЦIуссалакрал райондалул халкь цIусса миналийн бизан баврил давуртту та къуртал хьунтIиссарив, оьрчIру детсадирттавун булун къабюхълахъаврия, республикалул цаппара шагьрурдай щин къадикIайшиву ва цаймигу личIи-личIисса агьамсса масъаларттая.
— Вай махъсса кIира кьини «Дагестан» РИА-лул ва «Дагестан» РГВК-лул сайтирдайн бувкIунни цIана МахIачкъалалив хIасул хьусса къабигьасса тагьардания цIухлахисса суаллу. Суалгу булун ччива цIана ци давурттив дуллай буссар шагьрулул тагьар цахъисрагу къулай хьуншиврул?
— ХIакьину, мяйжаннугу ца яла хьхьичI ххуттаймур масъала бур яла чIявусса марххала бувсса, марххалттануву ливчIсса шагьрурду низамрайн буцаву. Мукун захIматсса ишираву ливчIун бур МахIачкъала, Каспийск, Избербаш, Дагестанские Огни, Дарбант. Шикку бувну бур кIива зурул мутталий бан аьркинсса марххала. Мунияту транспорт занансса ххуллурду бакъа халкь азурда хьушиву ттунгу кIулли. Мукунссара захIматшивуртту ЖКХ-лул сфералувугу хьушиву кIулли. Аьмну, цIана ми давурттив дуллай буссар, шагьрурдал кучарду, хъунисса трассарду марххалттаницIа марцI буллай буссар хьхьу-кьини дакъа хасъсса къуллугъирттал зузалт. ТIабиаьтрал шартIру сававну къазий буссия жулва аэропорт, микку бувну бур тIар ца яла хъунмасса марххалагу. Хасъсса къуллугъирттал зузалт биял къахъанай буну, жу тIайла буккарду миннал ялун цаймигу къуллугъирттал гужру. КутIану учин, аэропорт марххалттануцIа марцI бувну, тIивтIуссар.
Гихунмай Президентнал бувсунни вайми шагьрурдайгу ЖКХ-луву ва ххуллурдал сфералуву хьусса захIматшивуртту дукьан дуллай зий бушиву ва чIал къавхьуну халкьуннан бигьашиву хьунтIишиву.
« На навагу хIакьину шагьрулул мадарасса кучардайх лавгра, ттун ттунна ххал хьунни миккусса къабигьасса тагьар. Мяйжаннугу, халкь цIуру-кIуру буллансса тагьар дия. Хьхьугу-кьинигу миннуха зий, чIал къавхьуну гьарзат низамрайн дуцинтIиссар»,- увкунни МахIаммадссалам МахIаммадовлул.
А. Аджиев: — ЖучIан чIявусса суаллу бувкIунни, Аьрасатнал аьралуннавун жулва жагьилтал циванни къабуцлацисса, ва хьхьичIва му масъала цукун-бунугу щаллу бан бюхълай бивкIхьурча, цIана муниягума пайда бакъар, цIухлахисса.
М. МахIаммадов: — Мяйжаннугу, агьамсса масъала бур му. Жу хъунмасса хIарачат буллай буру му масъала чанссавагу ххуй чулинмай кIункIу бан. Аьрасатнал аьрали къуллугъру мяйжаннугу чан буллай, ми контрактниктал хIадур буллансса журалийн буцлай бур. Мивун къуллугъ буллансса аьралийталгу чан буллай бур. Дур жулва жагьилтурацIун, миннал тарбиялуцIун дархIусса сававрттугу. ЧIявусса аьрзри букIлай бур жулва жагьилтал аьрали низамрал ххуттава личлай, аьрали уставрай къакьамулсса иширттахун багьну бур тIисса. БикIан къабюхъайссар жулва мукун тIулдакъасса жагьилтал. Миннава чIявуми бур лайкьну аьрали бурж лахъан хIадурссагу, миккусса захIматшивуртту духIан бакIрайн ласласиссагу.
Уттигъанну на хьунаавкьура АьФ-лул обороналул цIусса министр Сергей Шойгущал. Ва жулла хIукуматрай хъинну сий дусса, махъ нанисса общественно-политикалул ишккаккури. КутIану учин, жу барду кIиннанвагу къулайсса ихтилат. Жулва оьрчIру аьрали бурж лахъан буцлантIиссар гьарзану, амма ми буцлансса жагьилтал бикIан аьркинссар аьрали бурж дакI марцIну лахъан хIадурсса, Ватандалул хьхьичI лажинкIялашиву дан хьхьичIун бувксса. На ттула чулуха махъ булав, мукун буцлансса жагьилтал жу жулла республикалийва язи бугьланну тIутIисса, миннащал зунтIишиву ва хIадур буллантIишиву. Шинай 4-5 азара жагьил тIайла уккансса иш буллантIиссару. Умуд бур жунма пахрулунсса аьралитал хьунтIишиврийн миннаягу.
А. Аджиев: — ЧIявусса суаллу бур республикалийсса коррупциялун хасъсса. Халкьуннал хъунмасса буруккин бур, цукунсса ци давурттив дуллантIиссар Ухссавнил Ккавкказуллал туристический кластер бан итадаркьусса арцу хъямала къадулланшиврул? Циванни Дагъусттаннай лахъсса къуллугъирттайсса къуллугъчитал – лулттурасри ласултран хасъсса делорду дакъасса? ТанмихIрайн кIункIу баймигу хъуниминнал хъиривчутал бикIайсса?
Ва суалданун балжисса жаваб дулун Президентнал ихтияр дуллунни РД-лул Прокурор Андрей Назаровлухьхьун.
«Гьашину лулттурасри ласун кьаст дурминнал ва ми дулун ччай бивкIминнал хIакъираву сукку дурссар 54 уголовный дело. ДукIу дуссия 47. Вайкссара делорду дур «Мошенничество» статьялувун багьлагьиминнал хIакъиравугу. Вай делордаву чIяруминнул хIакъиравусса давурттив найнна дуссар. Масалдаран, уттигъанну увгьуну, танмихIрайн кIункIу увну уссар бюджетрава 80 млн. арцул цанма бацIан бувсса Дарбант шагьрулул жилищный субсидияртталсса байсса отделданул хъунама.
М. МахIаммадов: — Ва масъалалул хIакъираву лавгсса 11 зурул мутталий аьмну сукку дурну дур 385 уголовный дело. Ларгсса шинал диркIун дур 205. Мяйжаннугу, жулла республикалун ца яла кьюкьаласса иш бур – коррупциялуцIун бавхIумур масъала. Жун жунма хъанай бур муния хъунмасса оьбала. Му сававну дакъар республикалийн инвестициярду най. Ахиргу, му хъанай дур ца яла хъунмур савав – халкь жуйн вихшала дишин къабитлатисса. Ва иширал на нава хъинну буруккинттаравун утлай ура. На нава президентну нанийни баянгу бувссия, цуя-ца инсан арцух къаитантIишиву хасъсса къуллугъирттай. ЦIанагу ччинал хьхьичI, хаснува хъунасса Заннал хьхьичI, лажинкIялану тикрал буллай ура, цуя-ца арцух къакьамул увшиву. Прессалуву чансса бакъар министерстварттал ва ведомстварттал къуллугъру бавххуссар, машан лавсъссар тIутIисса. Цал ттигу тIий ура, ччинал иттав кьянкьану урган бюхъанссар мукунсса ласу-къасурду бухлаган баншиврул. Гьарцаннал цаятура дикIан аьркинссар тIалавшинна, цичIав лулттурасса дуллуну къаданна тIисса. Бытовой даражалул коррупция, лулттурасри ласаву дур жулла гьарзат лиян дуллалисса, кьаритан къаччисса тура. Гьарцаннахь тавакъюгу буллай ура, зува мукунсса иширащал хьунабакьирча гассят хасъсса къуллугъирттайн баян баву. Мадулларди лулттурасри – яла хъанантIиссар чIалансса дахханашивурттугу. Ухссавнил Ккавкказуллал туристический кластерданул хIакъиравугу тикрал буллай ура шиккун дукIлантIисса арцул заллухъру бикIантIишиву инвестортал. Миннал тIурча цалла кIапIикI щинкIуй къадулунтIиссар, цалла къуруш къаххирасса цукIуйгу къаикIайхьувкун. Федерал бюджетрава итадакьинсса арцулгу ялув бацIансса, жаваблувсса къуллугъ бикIантIиссар, тIалавшиннардугу лахъсса. Чил хIукуматирттал инвесторталгу бикIантIиссар. КутIану учин, гьарзат хъатлий дирхьусса кунна чIалантIиссар.
Ттун хъинну ччива ттучIана увкIун «ва инсаннал на арцух даврийн кьамул унна» ягу «ми къадуллай тIий къакьамул уллай ура» тIисса инсан. Иш багьний цукIуй къауккай мукун кьянкьану махъ бусансса.
Гихунмай Президентнахьхьун буллусса суаллу бия хилкьа дурксса къатрава халкь цIусса къатравун бизан баврицIун бавхIусса, захIматрал ветерантуран соцпакет лахъ баврицIун бавхIусса, Дарбантрай бала-апатI хьуну махъ цукунсса ци даражалий дуссар миккусса давурттив тIисса, захIматсса, хъин дан къашайсса азарду дусса халкьуннан багьлул ххирасса даруртту биял къахъанай бур тIутIисса ва цаймигу масъаларттан хасъсса.
Пресс-конференциялул ахирданий МахIаммадссалам МахIаммадовлул прямой эфирданийн оьвкуминнахь ва смс-сообщенияртту тIайла дуркминнахь хъунмасса барчаллагьгу куну, кIицI лавгунни, укун республикалул буруккин буллалисса, жулва халкьуннал масъалартту щаллу бан чяш бувксса агьлу буссаксса, цувагу мудан хIадуршиву Дагъусттан хьхьичIунмай буллалавриха зун.
«Укунсса халкьуннал вихшала къадуруччин жухь цукунчIавсса ихтияр дакъассар. Жуй хъунмасса бурж буссар агьулданул оьрмурду бигьа бан. Жу муниха зугу-зунтIиссару.
Республикалул бакIчинал даву му къабигьасса давури, му хъуннасса гьиву хъачIунттай ларсун ачин багьлагьисса давури. Хъинну ччайгу бур ттуйра халкьуннал му вихшалагу дирхьуну. Ттигу чIярусса давурттив дан дур, ччяссар ттигу цукунсса-дунугу ккаккиярттая гъалгъа тIун, амма хъунмасса бюхъугу, гужгу бихьлай ура ва даву хьхьичIуннай хъанай халкьуннан чIалансса дахханашивуртту ххал хьуншиврул. Укун халкьуннащал ихтилатрайн уккаву чIалай дур ттун ми ккаккиярттал бакIщаращинугу. Уттимур хьунабакьаву хьуннин на тIалав банна хIакьину ттухьхьунма буллусса суаллан жавабру дуллуну дурив ягу дакъарив. Хаснува ми жавабирттансса давурттив дурну дурив дакъарив. Ттуятура куннасса хъуннасса тIалавшинна дикIантIиссар цинявгу министерстварттая ва ведомстварттаягу. Дагъусттан хьхьичIунмай бачинтIишиврийн хъинну хъунмасса умудгу бихьлай ура. Цал уттигу зун, зулва суаллайну дурсса гьурттушиннарахлу, хъунмасса барчаллагь»,- увкунни МахIаммадссалам МахIаммадовлул.

ХIадур бувссар Залму АьбдурахIмановал