Бунни жунма марххала

Мы, не то, чтобы привыкли, в какой-то степени смирились с тем, что с выпадением осадков улицы Махачкалы превращаются в непроходимые болота, а круглый год утопают в мусоре. Но никто и не подозревал, что с выпадением первого снега жизнь махачкалинцев превратится в настоящий кошмар. Эти несколько дней стали настоящим испытанием как для водителей, так и для пешеходов. И это в столице одной из крупных республик Северного Кавказа, в «Лучшем городе России»! И всему «виной» снег, которого с нетерпением ждут дети и даже взрослые. А наши коммунальные службы, оказывается, и не знали, что на дворе зима и зимой может, и даже должен, выпасть снег, а чиновники и вовсе забыли, что в этом городе, помимо них самих, живут и простые смертные, которые ходят по тротуарам, переходят улицы, по колено утопая в снегу и воде. Вот этой теме и посвящена данная статья.

Декабрьданул 21-нний ахирзаман бучIантIиссар тIий, майлул чирахъру, муму-тамур машан ласлай бусса бур ца-цавай инсантал. Къаахирзамандалийн хIадур хъанайча, укунма аьркин хьуну, майлул чирахъ ласун лавгун, ттучандалий цавагу майлул чирахъ къалявкъунни тIий, буслай бия ца кIулсса хъамитайпа. Амма ахирзаман Дагъусттаннайн, аьщуйн щуну учин, республикалул хъуншагьрулийн (вайми шагьрурдая гъалгъа къатIунна, ттулва яруннин къаккарккунни миккумур тагьар) бувкIунакьай гьантрал хьхьичIва.
Аьламрава метеорит багьну ягу дунияллул океанну, хьхьирирду ялтту лавгун ягу цамур тIабиаьтрал катаклизм хьуну дакъача, МАРХХАЛА БУВНУ! КIинттул бувайсса, кIинттул бан багьайсса МАРХХАЛА БУВНУ! Вана винма хъунма хавар! Мунища ххассал хьуншиврулгу аьркинну бия снегоходру, ласты, синттарал чакмарду (вайннул чIарав майлул чирахъ – щялмахъ).

Бадрижамал Аьлиева
«Как снег на голову» тIисса калималул цилла тIайланнасса мяъна тасттикь дунни. Муданма кунма, жулва коммунал къуллугъру къахIадурну бивкIун бия кIинтнийн. Аьрасатнал цайми шагьрурдай кунма, марххала жучIава чIявуну къабарчангу, кIилахъаннин къабувну нажагь бакъа къабикIай, амма, муданма кунма – гава къатIух гава бюрх. Ца-кIива гьантлий жучIава хIурхIа лагайсса марххалттанущал лаян хъанай дакъар щаллусса республика. Мунияр къаххуйсса тагьар дур шагьрулул кIичIираваллаву гъараллу лачIлачIинийгу.
Ва ххуллух марххала буллай байбивхьунни бигьалагай кьини. Му кьини чIявуми инсантал шаппа-шаппа буну, личIийсса авара къавхьунни. Амма му кьинира шагьрулул транспортрал даву сайки дарцIуну дия. Таксирдал 10 фирмалийн оьвкуну, царагу фирмалул заказ кьамул къадунни, машинартту бакъа. Туну, ва тагьардануву зун «камикадзехъул» бикIан аьркинни, цалла жандалиягу, бакIраягу ка ларсун, укунсса кIичIирттавух нигьал ва хьуллил дянив зун. Зия хьун нанисса машинарттая гъалгъавагу къатIий. «Хъунмур бахшишрив» чIявуми инсантал давурттайн, дарсирдайн нанисса итни кьини ялугьлай диркIун дия бурттийминнан ва бахьттагьалтран. ХьхьичI кьини ва цIусса нюжмардул цалчинсса кьини машинарттал заллухъруннан багьунни цалва машинартту марххалттанила гуж-къиялий буккан буллан, марххалттанил лув машина буссарив ягу ци дуссарив чIалайрагу дакъая, так къаралти ххал хьурча дакъа. Ва кьини инсантал давурттайн биян шагьрулуву хъанай бия 2-3 ссятуксса хIал. ЧIявуми давурттайн ва дарсирдайн бахьтта най бия. Ва кьини даврийн биянвагу къавхьуссагу хьунни.
Бувкра шаппату, ччан лув бизан шайсса тагьар дакъар, бюкьлай марххалттанивун, гуж-къиялий бивра ликказандарайн (остановкалийн). Бура пикрилий, шагьрулул агьамми кIичIираваллурдувагу марххалттаницIа марцI буллай бухьунссарча тIий. Шагьрулуву бувагу бусса ца-кIива проспектравасса ца Имам Шамиллул цIаниймур (хьхьичIвасса Калинина) бувцIуну бур инсантурал. Инсантал цивппагу, тротуарду марххалттанил ясир бувну, занай ва бавцIуну бур машинартту заназими ххуллурдай. Ххуллурду марххалттаницIа марцI бувну чувъя бикIайсса!? МарцI буллансса пикрилийвагу цучIав чIалай акъая. Шикку, сситтувухнагу, мазрайн букIлай бур балайлувасса ххару: «Марххала, марххала…» Амма къабарзунттай, къаардаравча, марххалагу, ми баслай, гиччара гиккун хъанахъисса щингу республикалул столицалул дязаннив инсантурал уссавугу, ччанналугу, машинартталугу, машинарттал магъал ялув магъив дурнугу, ча-чунгу, цимурца кIяла дурну, шагьру марххалттанил хьхьиривун бюкьавай. Гуж-къиялий бувхра маршруткалувун цал бацIансса, яла дахьва ххаваххансса, яла щябикIансса кIану хьуну. Маршрутка утти кIура баяй, шила кIура баяй, марххалттанивун кьувтIуну личIай тIий най буру. Маршруткалул шупиргу музыкагу лавхъун най ия. КъакIула, ухьунссия цалла бизаршиву дяххан дуван, ва шагьрулувун уккан багьсса сайки гьарца инсан сситтулсса, аьратталсса кьини цувагу паракьат хьун, пассажирталгу паракьат бан куна. Къамукуннагу, туну, шагьрулул ппив-ххив хьусса ххуллурдайх, шаттирахунсса пробкардавух наниний нерварду чанссарагу паракьат дуван, чIун гьан дуван лахъайхьунссар балайрдугу. Махъ щяивкIсса чIирттаравусса ца жагьилнал маршруткалул магъи ласун данну вев увкунни шупирнайн: «Да! Лагь бува му музыка! Лева-лещала му «чIанда», нач дакъуй! Ххал арала ссах вичIилий урив!?». Шиккугу ва чIирттаравусса жагьилнал кумуний щалва къарязи хьурчагу, цахъи рязинугу бивкIра. Цикссагу маршруткарду бикIай вичIив къюкI данну, лахъну музыкагу лавхъун, леххан бувну нанисса. Амма ва ххуллухма мукун акъая, пассажиртал ванайн, ва кунмасса цайминнайнгу, ялунгума барчаллагьрай бия, чIявусса цайми кунма, шаппа-шаппа щякъабивкIун, ва тагьардануву зун бувксса. Агарда рульданухмагу мукунасса питначи ивкIссания, ва кьини бувчIу-къабувчIу хьунссия, укунмавагу давурттайн ссятурдил чIал хьусса пассажирталгу, хъиннува чIал хьунссия. Амма шупирнал ца ссихI къадурккунни махъуннай, левщун муниннин бивкIмур музыкагу, лагь бувну нашидру лавхъунни. Га жагьилгу цана-цува оькки ивзсса ххай бура. Хьунссияхха ганаща, вев-гьарай къатIий, паракьатну учин учаймур, цувагу дин-чаклихун агьсса жагьилгу ухьувкун. Ци бунугу, бивра даврийн. Утти буруккин бия шаппай бачинсса. Пикрилий бура, баргъгу бувккунни, ахттакьуннин чанссавагу бассанссар марххала, ххуллурду аьчух хьуну, бигьану биянссара махъунмай тIий. Амма шиккугу на бяйкьуну бияв. Махъунмай нанийни ххуллурду микIирал ва щинал хъиннува лавсун бия, микIирал «бакIурдайх» вялч-вялч тIий, тия-шия бишлай нанисса маршруткарду личIи бакъая лагаву дан бишлашисса урхьлуяр.
Ттун цIими хъанай бия ва кьини (хъиривми кьинирдайгу ваниярдагу ялттусса сурат) чара бакъул шагьрулувун буккан багьсса цинявннайвагу. Яла-яла цIими хъанай бия гьузи лавхъсса кIичIирттавух нанисса оьрмулул бугьараминнай ва жагьилтурай. Шикку дакIнийн дагьсса «Здоровая нация – здоровая страна» тIисса лозунг, чIявусса цайми бусай хаварду кунма, лапра щялуну чIалан диркIунни. КIюрххил дарсирдайн нанийни атил хьусса уссаву ахттайннин, ахттакьуннин ччанну личIлачIисса оьрчIал ци цIуллу-сагъшивур дикIайсса, цинявннай най дуна пиелонефрит диагноз дишин бучIир, чанна-чанну.
«Ссавур ятIул мусири» учай, амма му ссавур чIяруну инсантурайн цайнна къаршину кIурагу даяй. Къассавур дуллай, най буна аьркинми, аьркинний щябитлай бивкIссания, кIа яла лахъма къуллугъчиная тIайла хьуну, гьарцагу чувная тIалав буллай бивкIссания цалва бувгьусса къуллугърал буржру аьркинсса куццуй щаллу буллалаву, вакссара укунсса тагьар жучIара къадикIанссия, укунмасса инсантурай вакссара къия къадулланссия.
БакIравун лаглай бакъар, лялиян буван хъанай бакъар щаллусса республикалул щаллусса хъуншагьрулул хъуни кIичIираваллал ца чулуха тамур чулухун инсантураща лахъан къабюхълахъаву, никирттайн бияннин щинавун къабювкьун. Ярч, ххуллурдалсса байсса къуллугъру жучIава бувагу-буссарив? Бакъахьунссар. БивкIссания кIичIиртту дуниял кьаркьни – ччюрклихьхьун, гъарал, марххала бувни – марххалттанихьхьун, кьяркьарахьхьун, щинахьхьун лавгсса-лавгунма къабикIанссия. Щаллусса шагьрулий марххала букьансса техникалул ца-кIива единицавагу бакъахьурча, ягу, бунувагу, ми ишла къабуллай бухьурча – му чун нанисса затри?! Махъ телевизорданувух буслай бия 38-рив единица бивчуну бур тIар ххуллурдайн тIий. Амма, щялмахъ къахьун, ца трактор дакъа, ттун ххал къархьунни. Марххалагу цавагу кIичIирава бувкьун хIисав къавхьунни, анжагъ инсантурал чIатIрах цалва-цалва къатрал, ттучаннал хьхьичIух кIюласса ххуллурду буккарча бакъа. Ахттакьун бизан хьхьичI Редукторный поселокрай Издательствалул къатрал чулухсса майданнив ца-кIива «КАМаз» марххалттанил бия бивчуну, мигу часса буссияв къакIулли. Махъ, шаппай най буна, ца хъунма ттучандалул хьхьичI бацIан бувну, марххалттанил буцIлацIисса машина ккавккунни. Мугу, ттун бувчIуссаксса, ттучандалул залуннал багьлух бувгьусса бия.
Ва кьини, чара бакъашиврул, цалва иширттай ххуллурдайн буккан нясив хьусса машинарттал шупиртурал цимирагу ссуг дурхьунссар, оьрмулул бугьараминнал, мюрщисса оьрчIащалсса ниттихъал цимилгу нааьна дурхьунссар. Амма щийннив, бувчIингу захIматри: цалва буржру биттур къабуллалисса зузалтрайннив ягу ми биттур буллали буван къашайсса, цалва-цалва къуллугъру къабагьавай бувгьусса каялувчитурайннив? Тари ва «ахирзаманалун» ахир хьунтIисса? Жавабру дакъасса суаллу чIявур.
Ва кьини, ахттакьунмай, сайки аьтIун бикIавай шаппай нанийни, ххюра зивулийсса къатлул хIаятраву ца чурххалгу лахъ акъасса, илтIа-кIюласса къужа ххал хьунни, зурзугу тIий, ца канил аьсав, вамунил ххяканназгу дургьуну, хIаятравух тихунмай ххуллу буклай, цалва чурххайсса гужиран лавхьхьуну, марххала букьлай. Мискин, кIюла дуркхьунссия ганалмур ссавургу. Зурзугу тIисса дякъия уссияв ягу сси-къащилул уссияв къакIула. Мяйжаннугу, ва заманнай оьрму бутан чаннаннил нерварду аьркинни…
Марххалттания ххарину, ссалчIав пикри бакъа бия анжагъ мюрщи оьрчIру. Марххала бувсса вай гьантрай сси-къащи хIала къадурну бусанмургу хьунни анжагъ ца: чIавахьулттийх бурувгун буна, чIаравсса чIяру зиву дусса къатлул хIаятраву марххала бахьлахьисса ца хъамитайпалийн ва мунил хьхьичIун уклай, аьтIисса мунил оьрчIал оьрчIайн я щунни. Ва циван аьтIий урвав тIисса жу, ххал арча, цалла амухь марххала бунийва бити, цува тIуркIу тIун, мабахьларда тIий аьтIий, ивкIун ия.
Хъиривмур кьини дурккунни, ук-тук, шагьрулул кIичIирттавун техника. Амма мунийну марххала баслай, цалнияр цал гьузи лахълахъисса ххуллурдайсса тагьар личIину даххана къархьунни, гайва бярду, гайра микIирал къаракъантту, инсантураща буккан къашайсса марххалттал бакIурду, щинал ва марххалттал ккурч.
Баслай бур марххала, мунищала архIал чан-чанну тIий дарссуну гьанссар инсантурал сси-къащигу, ялагу, хъунма хIалвагу къавхьуну, шагьру цIунилгу щинахьхьун, марххалттанихьхьун гьаннин ягу цамур ци-бунугу иш хьуннин.